Sümerlerde köleler sabinin şahsi malı sayılırdı. Köle sahipleri kölelerine istedikleri gibi davranabilirlerdi. Köleler sahiplerinden dayak yiyebilirlerdi. Ayrıca köleler kendilerini diğer insanlardan ayıran bir saç tıraşı olmak zorundaydılar. Buna kaşın, köleler bazı sınırlı haklara da sahiplerdi. Köleler mülk edinebilirler, evlenebilirler ve hatta para biriktirip kendi hürriyetlerini satın alabilirdiler. Bu hukuki hakların yanında bir köle suç işleyecek olsa, normal insanlara göre çok daha ağır bir şekilde cezalandırılırdı.

Kölelik muhtemelen Sümerlerden önce de vardı bununla birlikte, yazılı tarih Sümerler ile başladığından dolayı, köleliğe dair en eski yazılı kaynaklar Sümerler dönemine kadar gitmektedir. Kölelik Sümerlerin yaşamında önemli bir yer tutuyordu. Bu durumun izleri Sümerlerin dini anlayışında bile görülmektedir. Şöyle ki; Sümer tanrıları, insan ve dünya yaratılmadan önce “efendiler” ve “köleler” olarak ikiye ayrılırdı. “Efendi” olarak nitelendirilen tanrılar, Sümer tanrılar panteonunun büyük tanrılarındandı.


“Köleler” ise büyük tanrıların hizmetinde bulunan Anunnaki ve İgigi’den oluşuyordu. Daha sonra, Sümer tanrısı Enki, tanrıların birbirlerine hizmet etmelerini kabul etmemiş bu durum da insanların yaratılmasına neden olmuştur. Bundan sonra kölelerin görevleri insanlara yüklenmiştir.(1)

Sümer toplumu üç temel sınıfa ayrılmıştı. Sümerlerde ilk ve en önemli sınıf, askerler ve din adamlarından oluşuyordu. İkinci sınıf halkın genelini kapsarken bir üçüncü sınıfın varlığı da söz konusuydu. Bu üçüncü sınıf kölelerden oluşuyordu.

Sümerlerde iki tip köle vardı. İlk ve en yaygın köle tipi savaşlarda esir alınmış kölelerden oluşuyordu. Diğer grup ise yerli halktan oluşuyordu. Yerlilerin köle olmasının çeşitli sebepleri vardı. Borcunu ödeyemediği için köle olanlar olduğu gibi ceza olarak statüsü köleliğe düşürülmüş kişiler de vardı. Ayrıca, çocuğunu satan anne ve babalar da vardı. (2) Sonradan köle olanlara bazen af çıkarılması da söz konusu olabiliyordu.

Sümerlerde köleler sabinin şahsi malı sayılırdı. Köle sahipleri kölelerine istedikleri gibi davranabilirlerdi. Köleler sahiplerinden dayak yiyebilirlerdi. Ayrıca köleler kendilerini diğer insanlardan ayıran bir saç tıraşı olmak zorundaydılar. Buna kaşın, köleler bazı sınırlı haklara da sahiplerdi. Köleler mülk edinebilirler, evlenebilirler ve hatta para biriktirip kendi hürriyetlerini satın alabilirdiler. Bu hukuki hakların yanında bir köle suç işleyecek olsa, normal insanlara göre çok daha ağır bir şekilde cezalandırılırdı. (3) Gülnihal Bozkurt, Eski Hukuk Sistemlerinde Kölelik isimli makalesinde, bu durumu şu şekilde açıklamaktadır: “”Sümer Hukukunda kölelerin cezalandırılmalarıyla ilgili hükümlere dağınık olarak rastlanmaktadır. Bu hükümler incelendiğinde kölelere karşı işlenen suçlara verilen cezanın hür insanlara karşı işlenen suçlara verilen cezalardan daha hafif olduğu dikkati çekmektedir. Kölelerin işledikleri suçlarda ise durum farklıdır. Bir hürü öldüren bir başka hür para cezası alırken – bu paranın miktarı öldürülenin asil ya da şehirli olmasına göre değişmektedir ki, bu da Sümerlerde köle-hür ayırımı yanında asiller ve şehirliler olmak üzere ikinci bir sosyal ayırım daha bulunduğunu bize göstermektedir – aynı suçu işleyen köle öldürülür. Bedeni zarar veren köleye ise göze göz, dişe diş, yani kısas prensibi uygulanır.”(4)

Sümerler zamanında bazı kölelerin kaçmaya çalışması ve hatta hür insanlardan yardım görmesi zaman zaman rastlanılan olaylardandı ve bu durum bazı kanun maddelerinde kendisini göstermektedir. İsin Sülalesi’nin V. Kralı Lipit-İştar’a ait bir metinde, “Eğer bir adamın erkek veya kadın kölesi şehrin içine kaçarsa başka bir adamın evinde bir ay kadar oturursa bu ispat edilirse köleye karşı köle verilecektir.” “Eğer kölesi yoksa 15 šeqel
gümüş ödeyecektir.” yazmaktadır. (5)

Sümerler, başardıkları ile tarihe altın harflerle yazıldılar. Bununla birlikte, bu başarıların altında kölelerin kan ve göz yaşları önemli bir yer tutuyordu ve bu durum sümerlerden sonra kurulmuş olan diğer medeniyetler için de geçerlidir. Bu durumunun günümüzde bile devam edip etmediği konusu tartışılmalıdır. Günümüzde de pek çok ülkede milyonlarca insan, özellikle de geri kalmış ve gelişmekte olan ülkelerde ismen özgür olsa da, açlık sınırının bile altında bir gelir elde etmedir. Bu ülkeler varlıklarını açlık sınırının altında gelir elde eden milyonlarca insanının kan ve göz yaşına borçlular.

Peki siz bu konu hakkında ne düşünüyorsunuz, sizce kölelik günümüzde hala devam ediyor mu?