Ozgul (Spesifik) Fobiler, Nedenleri, Belirtileri Ve Tedavi Yollari

**CeReN** · 30 Mayıs 2022, 12:02

Fobi, bir tur kaygi (anksiyete) bozuklugudur. Belirli bir durum veya nesne tarafindan tetiklenen asiri bir korku veya endise bicimidir. Cogu kisinin belirli durumlar veya nesneler hakkinda korkulari vardir. Bu tamamen normaldir. Korku, guvenlik icin tehdit olusturabilecek durumlara rasyonel bir tepkidir. Korku tehlikeyle orantisiz ise, alti aydan fazla surmusse, gunluk yasam uzerinde onemli bir etkisi varsa korku fobiye donusur. Fobiler genel olarak iki gruba ayrilabilir:Ozgul (Spesifik) Fobiler, Nedenleri, Belirtileri ve Tedavi Yollari
-Ozgul (spesifik) fobiler
-KarmasIk fobiler
Bu makalede ozgul fobilere yer verilmistir.
Fobi herhangi bir durum tarafindan tetiklenebilir. Mesela kisi yuksek katli bir apartmanda balkonda olmanin guvenli oldugunu biliyor olsa da disari cikmaktan korkabilir. Binanin icindeki pencerelerin arkasindan bile manzaranin tadi cikarilamayabilir. Fobi bir nesne tarafinda da tetiklenebilir. Ornegin kisi bir orumcegin zehirli olmadigini veya kendisini isirmayacagini biliyor olabilir ancak bu yine de endisesini azaltmaz. Durum veya nesne hakkinda dusunuldugunde veya konusuldugunda bile bu asiri endise hissedilebilir.

Ozgul Fobi Turleri
Eskiden basit fobi olarak adlandirilan ozgul fobi, genellikle cok az tehlike arz eden veya hic tehlike olusturmayan belirli bir nesne veya durumun varligindan veya dusuncesinden kaynaklanan kalici ve mantiksiz bir korkudur. Panik, korku veya teror duygulari gercek tehditle tamamen orantisizdir. Bazen sadece fobik uyaranin dusuncesi ya da televizyonda gorulmesi bile bir tepki olusmasi icin yeterlidir. Bu tur asiri tepkiler ozgul bir fobinin gostergesi olabilir. Fobiyle iliskili sIkinti ve/veya nesneden veya durumdan kacinma ihtiyaci, kisinin islevsellik yetenegini onemli olcude etkileyebilir. Ozgul fobileri olan kisiler genellikle korkularinin abartili veya mantiksiz oldugunun farkindadir ancak endiseli tepkilerinin otomatik veya kontrol edilemez oldugunu hissederler. Ozgul fobiler genellikle panik ataklarla iliskilidir; bu sirada kisi kalp carpintisi, bogulma, bulanti, bayilma, bas donmesi, gogus agrisi, sicak veya soguk basmasi ve terlemeyi icerebilecek ezici fiziksel hisler yasayabilir. Ozgul fobiler genellikle cocukluk veya ergenlik doneminde gelisirler. Bazi insanlar icin, yaslandikca daha az siddetli hale gelebilirler. Korkulan nesneye veya duruma bagli olarak, asagidakiler de dahil olmak uzere farkli turde ozgul fobiler vardir:
Hayvan fobileri: Bunlar en yaygin ozgul fobilerdir. Hayvanlara veya boceklere ( ornegin, kopeklere, yilanlara, kemirgenlere veya orumceklere) karsi gelistirilmis fobilerdir.
Durumsal fobiler: Bunlar, ucmak, arabaya veya toplu tasimaya binmek, yuruyen merdiveni kullanmak, disciye gitmek, araba kullanmak, koprulerden veya tunellerden gecmek veya asansor gibi kapali bir yerde olmak gibi belirli durumlardan korkmayi icerir.
Dogal cevre fobileri: Ornekler arasinda firtina, gok gurultusu, yukseklik, karanlik, su veya mikrop korkusu sayilabilir.
Vucut temelli fobiler: Bunlar invaziv tibbi prosedurlerle (orn. enjeksiyonlar),kan veya yaralanma gormeyle, kan testleri yaptirmayla, dogumla, kusma veya bogulmayla iliskili korkulardir.
Cinsel fobiler: Cinsel eylemler veya ciplaklik korkusu gibi fobilerdir.
Diger fobiler: Bunlara belirli yiyeceklerden kacinma, dusme korkusu, yuksek seslerden korkma ve palyaco gibi kostumlu karakterlerden korkma dahildir.
Bazi insanlar birden fazla ozgul fobisi olabilir. Bir kiside mevcut olan fobi tamamen benzersiz bir deneyim olabilir. Yukarida listelenenlerden cok daha ozgul fobiler de vardir. Topluluk onunde konusma korkusu gibi diger ozgul fobiler daha cok sosyal fobiyle iliskilidir. Sosyal fobi, insanlarin baskalarina nasil gorundukleri konusunda asiri endise duyduklari bir durumdur.

Ozgul Fobilerin Belirtileri Nelerdir?
Ozgul fobiler cesitli sekillerde kendini belli edebilir.
*Belirli bir nesne veya duruma karsi asiri veya mantiksiz korku duyulmasi,
*Bir nesneden ya da durumdan kacinmak ya da ona buyuk bir sIkintiyla katlanmak,
*Belirli durumlarda olma veya fobinin nesnesiyle temasa gecme konusunda onceden gergin olmayi iceren beklenti kaygisi; ornegin, kopek korkusu olan bir kisinin, yolda bir kopek gorebilecegi icin yuruyuse cikmak konusunda endiseli olmasi
*Kalp carpintisi, mide bulantisi veya ishal, terleme, titreme, uyusma veya karincalanma, nefes alma sorunlari (nefes darligi), bas donmesi veya sersemlik hissi, boguluyormus gibi hissetmek seklindeki anksiyete veya panik atagin fiziksel belirtileri ozgul fobiye isaret edebilir.
Ozgul bir fobisi olan cocuklar, endiselerini aglayarak, bir ebeveyne sarilarak, yanindan ayrilmayi istemeyerek veya sinir krizi gecirerek ifade edebilirler.

Ozgul Fobiler Ne Kadar Yaygindir?Ozgul (Spesifik) Fobiler, Nedenleri, Belirtileri ve Tedavi Yollari
Ozgul fobilerin ilk belirtileri genellikle cocuklukta veya erken ergenlik doneminde ortaya cikar. Kadinlarda erkeklere gore biraz daha sIk gorulurler. Cocuklarda ozgul fobiler yaygindir. Cocuklar buyudukce bir takim ortak korkular yasarlar. Bunlar arasinda yuksek sesler ve yabancilar (bebeklik), hayali yaratiklar ve karanlik (okul oncesi), dogal afetler ve hayvanlar (erken ilkokul), hastalik ve olum (ilkokul sonrasi, lise) gibi seyler bulunur. Bu korkulari yonetmeyi ogrenmek, buyumenin normal bir parcasidir ve genellikle zamanla kaybolur. Bununla birlikte, cocuklar, hatta daha kucuk yasta olanlar bile ozgul fobiler gelistirebilir ve hatta panik atak yasayabilir. Cocuklarin diger anksiyete bozukluklarindan daha ozel fobiler gelistirme olasiligi daha yuksektir ve cogu zaman korkularinin irrasyonel (mantiksiz) veya abartili oldugunun farkinda degildirler. Yetiskinlerdeki ozgul fobiler genellikle aniden baslar ve cocukluk fobilerinden daha uzun surer. Yetiskinlerdeki ozgul fobilerin sadece %20’si kendi kendine (tedavi olmadan) gecer.

Ozgul Fobilere Neler Sebep Olabilir?
Bazi faktorlerin belirli bir fobi gelistirme riskini artirmasi muhtemeldir fakat ozgul fobilerin kesin nedeni bilinmemektedir ancak cogu travmatik bir deneyim veya ogrenilmis bir tepki ile iliskili gorunmektedir. Bazi durumlarin, kisinin onlar hakkinda nasil hissettigi uzerinde kalici bir etkisi olabilir. Ornegin, bir saldiri veya isirilma gibi bir hayvanla korkutucu veya tehdit edici bir deneyim yasayan bir kisi ozgul bir fobi gelistirebilir. Genc yasta ucakta cok fazla turbulans yasandiysa ucma fobisi gelistirilebilir.
Baskalarinin zarar gordugu veya asiri korku yasadigi travmatik bir olaya tanik olmak, potansiyel olarak tehlikeli durumlar veya hayvanlar hakkinda bilgi almak veya tekrarlanan uyarilar almak da ozgul bir fobiye neden olabilir. Korku baskalarindan da ogrenilebilir. Bir ebeveyn veya buyuk kardes ile ayni ozel fobi gelistirilebilir. Ebeveynleri belirli nesnelere veya durumlara korku ve endise ile tepki gosteren bir cocugun bu nesnelere korku ile tepki vermesi muhtemeldir. Bir duruma veya nesneye tepki olarak guclu bir tepki veya panik atak gecirilebilir. Ozellikle cevredeki insanlar cevaba sert tepki veriyorsa kisi kendini bundan utanmis hissedebilir. Bunun tekrar olacagi fikri hakkinda daha da yogun bir endise gelistirilebilir. Stres, kaygi ve depresyon duygularina neden olabilir. Bu, belirli durumlarla basa cikma yetenegini azaltabilir, kisinin tekrar bu durumlarda olmaktan korkmasina veya endise duymasina neden olabilir. Uzun bir sure devam ederse bu bir fobiye donusebilir. Arastirmalar, bazi insanlarin fobi gelistirmeye digerlerinden daha savunmasiz oldugunu gostermektedir. Hayvan fobileri gibi ozgul fobiler, kismen genetik yatkinlik nedeniyle ortaya cikabilir.

Ne Zaman Yardim Alinmalidir?
Bir fobi icin ne zaman yardim alinmasi gerektigini bilmek zor olabilir. Fobilerin bir tur kaygi bozuklugu oldugunu unutulmamalidir. Asagidaki durumlarda fobi icin tedaviyi dusunmenin zamani gelmis olabilir:
-Tetikleyici nesne, durum, yer veya aktiviteden kacinmak gunluk hayatini etkiliyor veya kisiye buyuk sIkinti veriyorsa
-Normalde zevk alinan seylerin yapilmasina engel oluyorsa
-Yogun ve ezici korku, endise veya panige neden oluyorsa
-Kisi, korkunun tehlikeyle orantili olmadiginin farkindaysa
-En az alti aydir fobi devam ediyorsa
-Diger saglik sorunlari icin destek almayi engelliyorsa, ornegin telefonu kullanmaya veya doktora gitmeye engel olan bir fobi soz konusuysa kisi artik tedavi olmayi dusunmelidir.

Ozgul Fobiler Nasil Teshis Edilir?
Ozgul bir fobinin belirtileri varsa doktor tibbi ve psIkiyatrik bir oyku alarak bir degerlendirmeye baslayabilir ve kisa bir fizik muayene yapabilir. Ozgul fobileri spesifik olarak teshis edecek laboratuvar testleri olmamasina ragmen, doktorlar semptomlarin nedeninin fiziksel bir hastalik olmadigindan emin olmak icin cesitli testler kullanabilir. Eger kiside herhangi bir fiziksel hastalik bulunmazsa, ruh hastaliklarini teshis etmek ve tedavi etmek icin ozel olarak egitilmis, uzmanlasmis bir psIkiyatriste, psIkologa veya baska bir ruh sagligi uzmanina sevk edilebilir. PsIkiyatristler ve psIkologlar, bir kisiyi belirli bir fobi acisindan degerlendirmek icin klinik gorusmeler ve degerlendirme araclari kullanirlar. Doktor, ozgul fobilerin teshisini, semptomlarin neden oldugu islevsellik sorunlari da dahil olmak uzere bildirilen semptomlara dayandirir. Kisinin korku ve kaygisi ozellikle rahatsiz ediciyse veya okul, is, sosyal aktiviteler ve iliskiler dahil olmak uzere gunluk rutinlerini etkiliyorsa, ozgul fobi teshisi konur.

Ozgul Fobilerin Tedavisi
Fobiler tedavi edilebilir ve profesyonel destek almak iyilesmenin ilk adimidir. Fobiyle ilgili tedavi gormek icin genellikle ilk gidilecek yer aile doktorudur. Kisiyi degerlendirebilir ve hangi tedavilerin mevcut oldugunu aciklayabilirler. Fobilere ozgu cok az tedavi rehberi vardir. Anksiyete ve panik bozukluklari icin uc ana tedavi turu onerilmektedir. Bunlar seceneklere dahil edilmelidir:
-Konusma tedavileri
-Bilissel davranisci terapi
-Ilac tedavisi
Ozgul fobilerin tedavisi bunlardan birini veya bir kombinasyonunu icerebilir.
Bu seceneklere kendi kendine yardim kitaplari, cevrim ici programlar, destek gruplari veya rahatlama teknikleri dahil edilebilir. Doktor tum secenekleri aciklamalidir. Bircok ozgul fobi onlenemese de hayvan saldirisi gibi travmatik bir deneyimin ardindan erken mudahale ve tedavi, kisinin ciddi bir anksiyete bozuklugu gelistirmesini engelleyebilir. Herhangi bir tedaviye baslanmadan once hastanin gorusleri dikkate alinmalidirlar.
Konusma Terapisi
Konusma terapisi sirasinda dusunceler, duygular ve davranislar hakkinda bir profesyonelle konusulur. Doktor veya ruh sagligi uzmani hastasina sunulabilecek secenekleri aciklar, dogru konusma tedavisinin bulunmasina yardimci olabilirler.
Bilissel Davranisci Terapi
PsIkoterapi, ozgul fobilerin tedavisinin temel tasidir. Tedavi genellikle, sistematik duyarsizlastirma veya maruz birakma ve tepki onleme tedavisi adi verilen ve hastalarin korkulari azalmaya baslayana kadar onlari korkutan seylere kademeli olarak maruz birakildigi bir tur bilissel davranisci terapiyi (BDT) icerir. Bilissel davranisci terapi, fobileri tedavi etmek icin kullanilan bir dizi teknik, maruz kalma tedavisi (duyarsizlastirma) icerebilir.
Maruz Kalma Terapisi: Maruz birakma tedavisi, fobisi olan kisiyi korktugu nesne veya duruma kademeli olarak maruz birakmak anlamina gelir. Bu guvenli ve kontrollu bir sekilde gerceklestirilir. Ornegin, kisinin dis hekimine karsi bir fobisi varsa, maruz birakma terapisinde sunlar yapilabilir:
-Disci hakkinda bilgi edinmek
-Disci koltugu resimlerine bakmak
-Bekleme odasinda oturmak
-Disciyle konusmak
-Sonunda disci koltuguna oturmak
Fobiler icin Hipnoterapi: Hipnoterapide, aliskanliklari degistirmeye veya belirli durumlari tedavi etmeye, semptomlari hafifletmeye calismak icin hipnoz kullanilir. Hipnoz, bilincaltindaki inanclara, dusuncelere ve anilara erismek icin kisiyi derin bir rahatlama durumuna sokmayi icerir. Hipnoz, istenmeyen dusunce ve davranislarin degistirilmesine yardimci olabilir. Bunu telkin yoluyla ve oz farkindaligi artirarak yapmayi amaclar.
Fobiler Icin Ilac Tedavisi
Fobi siddetli kaygiya neden oluyorsa, ilac onerilebilir. Su anda kaygiyi yonetmede yararli oldugu dusunulen uc tur ilac vardir:
-Antidepresanlar
-Sakinlestiriciler
-Beta blokerler
Antidepresanlar: Anksiyeteyi tedavi etmek icin en yaygin olarak selektif serotonin geri alim inhibitoru (SSRI) antidepresanlari recete edilir. Bu ilaclar yardimci olabilir ancak ornegin uyku sorunlari gibi yan etkilere neden olabilir. SSRI’lar ise yaramazsa veya uygun degilse alternatif ilaclar onerilebilir. Bazi gidalar Monoamin oksidaz inhibitorleri (MAOI) antidepresanlariyla tehlikeli reaksiyona girebilir. Hasta Bilgilendirme Brosurunde ilaclarla birlikte hangi besinlerden kacinilmasi gerektigi konusunda uyari verilmektedir.
Sakinlestiriciler: Yogun, gecici anksiyete (ornegin, ucma korkusu) ureten durumsal fobiler icin, ara sira kisa etkili sedatif hipnotikler (benzodiazepinler) recete edilebilir. Siddetli kaygi, gunluk yasam uzerinde onemli bir etkiye sahip oldugu anlamina gelir. Benzodiazepinler bagimlilik yapabilir. Kisa bir sure icin dusuk dozda alinmalidirlar. Tercihen tek seferlik bir doz olmali ve dort haftayi gecmemelidir.
Beta Blokerler: Daha yakin zamanlarda, ozgul fobilerle ilgili kaygiyi tedavi etmek icin beta bloker adi verilen yaygin tansiyon ilaclari kullanilmistir. Beta blokerler psIkiyatrik ilaclar degildir, bu nedenle psIkolojik semptomlari azaltmazlar fakat fobiyi tetikleyen bazi durumlarda yardimci olabilirler. Anksiyetenin fiziksel semptomlarini (hizli bir kalp atisi, carpinti, tremor denilen titreme) tedavi etmek icin kullanilirlar. Beta blokerler bagimlilik yapmaz fakat uyku problemleri ve kabuslar gibi yan etkilere neden olabilirler. Almayi birakmaya karar verilirse doz yavasca azaltilmalidir. Kalbi ve kan basincini etkiledikleri icin, almayi kademeli olarak birakmak gerekir.Ozgul (Spesifik) Fobiler, Nedenleri, Belirtileri ve Tedavi Yollari
Bir fobiye depresyon veya panik bozukluk gibi baska durumlar eslik etmedikce, genellikle uzun sureli veya gunluk ilaclar kullanilmaz. Yukarida belirtilen ilac turleri recetesiz alinmamali, yalnizca doktor recete ettiginde alinip kullanilmalidir. Cogu insanda ozgul fobiler terapi, ilac veya her ikisinin kombinasyonu ile basarili bir sekilde tedavi edilebilir.

Denenebilecek Farkli Uygulamalar
Fobiyi gidermek icin denenebilecek bazi farkli fikirler de vardir. Bunlar fobinin kisinin yasami uzerindeki etkisini azaltmaya yardimci olabilirler. Bazi insanlar bu fikirleri faydali bulmaktadir fakat herkes icin uygun olmayabilir. Kisi sadece kendisini rahat hissettigi seyi denemelidir. Ornegin, fobi hakkinda guvenilen biriyle konusmak yardimci olabilir. Birinin o kisiyi dinlemesi ve umursadigini gostermesi basli basina yardimci olabilir. Kisi konusmakta zorlaniyorsa, bir seyler yazmayi deneyebilir. Kisi dusuncelerini daha net bir sekilde ortaya koymaya yardimci olacak bir mektup yazmayi deneyebilir. Fobiden dolayi hissedilen panik ve endiseyi yonetmeyi ogrenmek gercekten zor olabilir fakat bunu yaparak, tetikleyici durum veya nesneyle ilgili daha fazla kontrol sahibi olunabilir.
Derin nefes alma gibi gevseme teknikleri de kaygi semptomlarini azaltmaya yardimci olabilir. Bircok farkli gevseme teknigi mevcuttur. Meditasyondan nefes kontrolune ve esnemeye kadar cesitlilik gosterirler. Panik atak sirasinda, nefese veya duyulara odaklanma ve aninda mudahale etme denenebilir. Bir akran destek grubuna katilmak da fayda saglayabilir. Akran desteginde, benzer zorluklarla karsilasan baskalariyla deneyimler paylasilir. Kisinin yalniz olmadigini bilmesi rahatlatici olabilir. Diger insanlar da denenebilecek farkli basa cikma yontemleri onerebilir. Cevrimizi destek gruplari da denenebilir. Cevrim ici destek, kisinin disari cikamadigi zamanlarda veya insanlarla telefonda veya yuz yuze konusmakta zorlandigi durumlarda ozellikle yararli olabilir.
Bazi insanlar fobilerle basa cikmak icin kendi kendine yardim kitaplarini veya cevrim ici programlari kullanir. Bunlar genellikle bilissel davranisci terapi (BDT) ilkelerine dayanir. Kaygiyi azaltmak ve fobi tetikleyicileriyle basa cikmayi kolaylastirmak icin kisinin kendi programini gelistirmesine yardimci olurlar. Kitaplardan ve yazili kaynaklardan da fobi hakkinda bilgi ve destek alinabilir. Bir saglik uzmani kisiye bir kendi kendine yardim kitabi recete edebilir. Bu kaynaklara “receteli kitaplar” denir. Bunlar ayrica cevrim ici olarak satin alinabilir veya yerel kutuphaneden odunc alinabilir. Okumak icin baska bircok kaynak bulunabilir. Cevrim ici kendi kendine yardim programlari da denenebilir. Bunlar icin odeme yapmak zorunda kalinabilir ya da hekim araciligiyla ucretsiz erisim mumkun olabilir.
Kisi, ozgul fobisi icin bir kursa katilmayi dusunebilir. Bazi kuruluslar, insanlarin belirli fobilerin ustesinden gelmelerine yardimci olmak icin yuz yuze kurslar duzenler. Ornegin, kurslar asagidakiler tarafindan yurutulebilir:
-Insanlarin ucma korkularini yenmelerine yardimci olmak icin hava yolu sirketleri ve hava alanlari
-Insanlarin belirli hayvanlara veya boceklere karsi korkularini azaltmalarina yardimci olmak icin hayvanat bahceleri
Kisiler bunlari internette arastirirken dikkatli olmalidir cunku fobiyi tetikleyen fotograflarla karsilasilabilir. Bir arkadastan veya aile uyesinden arama yapmasini istemek iyi bir fikir olabilir. Bu kurslar fiyat, uygunluk ve nasil yurutuldukleri bakimindan farklilik gosterir. Bircok kurs hipnoz veya maruz kalma terapisi gibi BDT ilkelerine dayanmaktadir. Boyle bir kursun kisiye fayda saglayip saglayamayacagi konusunda doktorla konusulabilir.

ALİNTİ ~

30 Mayıs 2022, 12:02	#1
CeReN Webmaster	Ozgul (Spesifik) Fobiler, Nedenleri, Belirtileri Ve Tedavi Yollari Fobi, bir tur kaygi (anksiyete) bozuklugudur. Belirli bir durum veya nesne tarafindan tetiklenen asiri bir korku veya endise bicimidir. Cogu kisinin belirli durumlar veya nesneler hakkinda korkulari vardir. Bu tamamen normaldir. Korku, guvenlik icin tehdit olusturabilecek durumlara rasyonel bir tepkidir. Korku tehlikeyle orantisiz ise, alti aydan fazla surmusse, gunluk yasam uzerinde onemli bir etkisi varsa korku fobiye donusur. Fobiler genel olarak iki gruba ayrilabilir:Ozgul (Spesifik) Fobiler, Nedenleri, Belirtileri ve Tedavi Yollari -Ozgul (spesifik) fobiler -KarmasIk fobiler Bu makalede ozgul fobilere yer verilmistir. Fobi herhangi bir durum tarafindan tetiklenebilir. Mesela kisi yuksek katli bir apartmanda balkonda olmanin guvenli oldugunu biliyor olsa da disari cikmaktan korkabilir. Binanin icindeki pencerelerin arkasindan bile manzaranin tadi cikarilamayabilir. Fobi bir nesne tarafinda da tetiklenebilir. Ornegin kisi bir orumcegin zehirli olmadigini veya kendisini isirmayacagini biliyor olabilir ancak bu yine de endisesini azaltmaz. Durum veya nesne hakkinda dusunuldugunde veya konusuldugunda bile bu asiri endise hissedilebilir. Ozgul Fobi Turleri Eskiden basit fobi olarak adlandirilan ozgul fobi, genellikle cok az tehlike arz eden veya hic tehlike olusturmayan belirli bir nesne veya durumun varligindan veya dusuncesinden kaynaklanan kalici ve mantiksiz bir korkudur. Panik, korku veya teror duygulari gercek tehditle tamamen orantisizdir. Bazen sadece fobik uyaranin dusuncesi ya da televizyonda gorulmesi bile bir tepki olusmasi icin yeterlidir. Bu tur asiri tepkiler ozgul bir fobinin gostergesi olabilir. Fobiyle iliskili sIkinti ve/veya nesneden veya durumdan kacinma ihtiyaci, kisinin islevsellik yetenegini onemli olcude etkileyebilir. Ozgul fobileri olan kisiler genellikle korkularinin abartili veya mantiksiz oldugunun farkindadir ancak endiseli tepkilerinin otomatik veya kontrol edilemez oldugunu hissederler. Ozgul fobiler genellikle panik ataklarla iliskilidir; bu sirada kisi kalp carpintisi, bogulma, bulanti, bayilma, bas donmesi, gogus agrisi, sicak veya soguk basmasi ve terlemeyi icerebilecek ezici fiziksel hisler yasayabilir. Ozgul fobiler genellikle cocukluk veya ergenlik doneminde gelisirler. Bazi insanlar icin, yaslandikca daha az siddetli hale gelebilirler. Korkulan nesneye veya duruma bagli olarak, asagidakiler de dahil olmak uzere farkli turde ozgul fobiler vardir: Hayvan fobileri: Bunlar en yaygin ozgul fobilerdir. Hayvanlara veya boceklere ( ornegin, kopeklere, yilanlara, kemirgenlere veya orumceklere) karsi gelistirilmis fobilerdir. Durumsal fobiler: Bunlar, ucmak, arabaya veya toplu tasimaya binmek, yuruyen merdiveni kullanmak, disciye gitmek, araba kullanmak, koprulerden veya tunellerden gecmek veya asansor gibi kapali bir yerde olmak gibi belirli durumlardan korkmayi icerir. Dogal cevre fobileri: Ornekler arasinda firtina, gok gurultusu, yukseklik, karanlik, su veya mikrop korkusu sayilabilir. Vucut temelli fobiler: Bunlar invaziv tibbi prosedurlerle (orn. enjeksiyonlar),kan veya yaralanma gormeyle, kan testleri yaptirmayla, dogumla, kusma veya bogulmayla iliskili korkulardir. Cinsel fobiler: Cinsel eylemler veya ciplaklik korkusu gibi fobilerdir. Diger fobiler: Bunlara belirli yiyeceklerden kacinma, dusme korkusu, yuksek seslerden korkma ve palyaco gibi kostumlu karakterlerden korkma dahildir. Bazi insanlar birden fazla ozgul fobisi olabilir. Bir kiside mevcut olan fobi tamamen benzersiz bir deneyim olabilir. Yukarida listelenenlerden cok daha ozgul fobiler de vardir. Topluluk onunde konusma korkusu gibi diger ozgul fobiler daha cok sosyal fobiyle iliskilidir. Sosyal fobi, insanlarin baskalarina nasil gorundukleri konusunda asiri endise duyduklari bir durumdur. Ozgul Fobilerin Belirtileri Nelerdir? Ozgul fobiler cesitli sekillerde kendini belli edebilir. Belirli bir nesne veya duruma karsi asiri veya mantiksiz korku duyulmasi, Bir nesneden ya da durumdan kacinmak ya da ona buyuk bir sIkintiyla katlanmak, Belirli durumlarda olma veya fobinin nesnesiyle temasa gecme konusunda onceden gergin olmayi iceren beklenti kaygisi; ornegin, kopek korkusu olan bir kisinin, yolda bir kopek gorebilecegi icin yuruyuse cikmak konusunda endiseli olmasi Kalp carpintisi, mide bulantisi veya ishal, terleme, titreme, uyusma veya karincalanma, nefes alma sorunlari (nefes darligi), bas donmesi veya sersemlik hissi, boguluyormus gibi hissetmek seklindeki anksiyete veya panik atagin fiziksel belirtileri ozgul fobiye isaret edebilir. Ozgul bir fobisi olan cocuklar, endiselerini aglayarak, bir ebeveyne sarilarak, yanindan ayrilmayi istemeyerek veya sinir krizi gecirerek ifade edebilirler. Ozgul Fobiler Ne Kadar Yaygindir?Ozgul (Spesifik) Fobiler, Nedenleri, Belirtileri ve Tedavi Yollari Ozgul fobilerin ilk belirtileri genellikle cocuklukta veya erken ergenlik doneminde ortaya cikar. Kadinlarda erkeklere gore biraz daha sIk gorulurler. Cocuklarda ozgul fobiler yaygindir. Cocuklar buyudukce bir takim ortak korkular yasarlar. Bunlar arasinda yuksek sesler ve yabancilar (bebeklik), hayali yaratiklar ve karanlik (okul oncesi), dogal afetler ve hayvanlar (erken ilkokul), hastalik ve olum (ilkokul sonrasi, lise) gibi seyler bulunur. Bu korkulari yonetmeyi ogrenmek, buyumenin normal bir parcasidir ve genellikle zamanla kaybolur. Bununla birlikte, cocuklar, hatta daha kucuk yasta olanlar bile ozgul fobiler gelistirebilir ve hatta panik atak yasayabilir. Cocuklarin diger anksiyete bozukluklarindan daha ozel fobiler gelistirme olasiligi daha yuksektir ve cogu zaman korkularinin irrasyonel (mantiksiz) veya abartili oldugunun farkinda degildirler. Yetiskinlerdeki ozgul fobiler genellikle aniden baslar ve cocukluk fobilerinden daha uzun surer. Yetiskinlerdeki ozgul fobilerin sadece %20’si kendi kendine (tedavi olmadan) gecer. Ozgul Fobilere Neler Sebep Olabilir? Bazi faktorlerin belirli bir fobi gelistirme riskini artirmasi muhtemeldir fakat ozgul fobilerin kesin nedeni bilinmemektedir ancak cogu travmatik bir deneyim veya ogrenilmis bir tepki ile iliskili gorunmektedir. Bazi durumlarin, kisinin onlar hakkinda nasil hissettigi uzerinde kalici bir etkisi olabilir. Ornegin, bir saldiri veya isirilma gibi bir hayvanla korkutucu veya tehdit edici bir deneyim yasayan bir kisi ozgul bir fobi gelistirebilir. Genc yasta ucakta cok fazla turbulans yasandiysa ucma fobisi gelistirilebilir. Baskalarinin zarar gordugu veya asiri korku yasadigi travmatik bir olaya tanik olmak, potansiyel olarak tehlikeli durumlar veya hayvanlar hakkinda bilgi almak veya tekrarlanan uyarilar almak da ozgul bir fobiye neden olabilir. Korku baskalarindan da ogrenilebilir. Bir ebeveyn veya buyuk kardes ile ayni ozel fobi gelistirilebilir. Ebeveynleri belirli nesnelere veya durumlara korku ve endise ile tepki gosteren bir cocugun bu nesnelere korku ile tepki vermesi muhtemeldir. Bir duruma veya nesneye tepki olarak guclu bir tepki veya panik atak gecirilebilir. Ozellikle cevredeki insanlar cevaba sert tepki veriyorsa kisi kendini bundan utanmis hissedebilir. Bunun tekrar olacagi fikri hakkinda daha da yogun bir endise gelistirilebilir. Stres, kaygi ve depresyon duygularina neden olabilir. Bu, belirli durumlarla basa cikma yetenegini azaltabilir, kisinin tekrar bu durumlarda olmaktan korkmasina veya endise duymasina neden olabilir. Uzun bir sure devam ederse bu bir fobiye donusebilir. Arastirmalar, bazi insanlarin fobi gelistirmeye digerlerinden daha savunmasiz oldugunu gostermektedir. Hayvan fobileri gibi ozgul fobiler, kismen genetik yatkinlik nedeniyle ortaya cikabilir. Ne Zaman Yardim Alinmalidir? Bir fobi icin ne zaman yardim alinmasi gerektigini bilmek zor olabilir. Fobilerin bir tur kaygi bozuklugu oldugunu unutulmamalidir. Asagidaki durumlarda fobi icin tedaviyi dusunmenin zamani gelmis olabilir: -Tetikleyici nesne, durum, yer veya aktiviteden kacinmak gunluk hayatini etkiliyor veya kisiye buyuk sIkinti veriyorsa -Normalde zevk alinan seylerin yapilmasina engel oluyorsa -Yogun ve ezici korku, endise veya panige neden oluyorsa -Kisi, korkunun tehlikeyle orantili olmadiginin farkindaysa -En az alti aydir fobi devam ediyorsa -Diger saglik sorunlari icin destek almayi engelliyorsa, ornegin telefonu kullanmaya veya doktora gitmeye engel olan bir fobi soz konusuysa kisi artik tedavi olmayi dusunmelidir. Ozgul Fobiler Nasil Teshis Edilir? Ozgul bir fobinin belirtileri varsa doktor tibbi ve psIkiyatrik bir oyku alarak bir degerlendirmeye baslayabilir ve kisa bir fizik muayene yapabilir. Ozgul fobileri spesifik olarak teshis edecek laboratuvar testleri olmamasina ragmen, doktorlar semptomlarin nedeninin fiziksel bir hastalik olmadigindan emin olmak icin cesitli testler kullanabilir. Eger kiside herhangi bir fiziksel hastalik bulunmazsa, ruh hastaliklarini teshis etmek ve tedavi etmek icin ozel olarak egitilmis, uzmanlasmis bir psIkiyatriste, psIkologa veya baska bir ruh sagligi uzmanina sevk edilebilir. PsIkiyatristler ve psIkologlar, bir kisiyi belirli bir fobi acisindan degerlendirmek icin klinik gorusmeler ve degerlendirme araclari kullanirlar. Doktor, ozgul fobilerin teshisini, semptomlarin neden oldugu islevsellik sorunlari da dahil olmak uzere bildirilen semptomlara dayandirir. Kisinin korku ve kaygisi ozellikle rahatsiz ediciyse veya okul, is, sosyal aktiviteler ve iliskiler dahil olmak uzere gunluk rutinlerini etkiliyorsa, ozgul fobi teshisi konur. Ozgul Fobilerin Tedavisi Fobiler tedavi edilebilir ve profesyonel destek almak iyilesmenin ilk adimidir. Fobiyle ilgili tedavi gormek icin genellikle ilk gidilecek yer aile doktorudur. Kisiyi degerlendirebilir ve hangi tedavilerin mevcut oldugunu aciklayabilirler. Fobilere ozgu cok az tedavi rehberi vardir. Anksiyete ve panik bozukluklari icin uc ana tedavi turu onerilmektedir. Bunlar seceneklere dahil edilmelidir: -Konusma tedavileri -Bilissel davranisci terapi -Ilac tedavisi Ozgul fobilerin tedavisi bunlardan birini veya bir kombinasyonunu icerebilir. Bu seceneklere kendi kendine yardim kitaplari, cevrim ici programlar, destek gruplari veya rahatlama teknikleri dahil edilebilir. Doktor tum secenekleri aciklamalidir. Bircok ozgul fobi onlenemese de hayvan saldirisi gibi travmatik bir deneyimin ardindan erken mudahale ve tedavi, kisinin ciddi bir anksiyete bozuklugu gelistirmesini engelleyebilir. Herhangi bir tedaviye baslanmadan once hastanin gorusleri dikkate alinmalidirlar. Konusma Terapisi Konusma terapisi sirasinda dusunceler, duygular ve davranislar hakkinda bir profesyonelle konusulur. Doktor veya ruh sagligi uzmani hastasina sunulabilecek secenekleri aciklar, dogru konusma tedavisinin bulunmasina yardimci olabilirler. Bilissel Davranisci Terapi PsIkoterapi, ozgul fobilerin tedavisinin temel tasidir. Tedavi genellikle, sistematik duyarsizlastirma veya maruz birakma ve tepki onleme tedavisi adi verilen ve hastalarin korkulari azalmaya baslayana kadar onlari korkutan seylere kademeli olarak maruz birakildigi bir tur bilissel davranisci terapiyi (BDT) icerir. Bilissel davranisci terapi, fobileri tedavi etmek icin kullanilan bir dizi teknik, maruz kalma tedavisi (duyarsizlastirma) icerebilir. Maruz Kalma Terapisi: Maruz birakma tedavisi, fobisi olan kisiyi korktugu nesne veya duruma kademeli olarak maruz birakmak anlamina gelir. Bu guvenli ve kontrollu bir sekilde gerceklestirilir. Ornegin, kisinin dis hekimine karsi bir fobisi varsa, maruz birakma terapisinde sunlar yapilabilir: -Disci hakkinda bilgi edinmek -Disci koltugu resimlerine bakmak -Bekleme odasinda oturmak -Disciyle konusmak -Sonunda disci koltuguna oturmak Fobiler icin Hipnoterapi: Hipnoterapide, aliskanliklari degistirmeye veya belirli durumlari tedavi etmeye, semptomlari hafifletmeye calismak icin hipnoz kullanilir. Hipnoz, bilincaltindaki inanclara, dusuncelere ve anilara erismek icin kisiyi derin bir rahatlama durumuna sokmayi icerir. Hipnoz, istenmeyen dusunce ve davranislarin degistirilmesine yardimci olabilir. Bunu telkin yoluyla ve oz farkindaligi artirarak yapmayi amaclar. Fobiler Icin Ilac Tedavisi Fobi siddetli kaygiya neden oluyorsa, ilac onerilebilir. Su anda kaygiyi yonetmede yararli oldugu dusunulen uc tur ilac vardir: -Antidepresanlar -Sakinlestiriciler -Beta blokerler Antidepresanlar: Anksiyeteyi tedavi etmek icin en yaygin olarak selektif serotonin geri alim inhibitoru (SSRI) antidepresanlari recete edilir. Bu ilaclar yardimci olabilir ancak ornegin uyku sorunlari gibi yan etkilere neden olabilir. SSRI’lar ise yaramazsa veya uygun degilse alternatif ilaclar onerilebilir. Bazi gidalar Monoamin oksidaz inhibitorleri (MAOI) antidepresanlariyla tehlikeli reaksiyona girebilir. Hasta Bilgilendirme Brosurunde ilaclarla birlikte hangi besinlerden kacinilmasi gerektigi konusunda uyari verilmektedir. Sakinlestiriciler: Yogun, gecici anksiyete (ornegin, ucma korkusu) ureten durumsal fobiler icin, ara sira kisa etkili sedatif hipnotikler (benzodiazepinler) recete edilebilir. Siddetli kaygi, gunluk yasam uzerinde onemli bir etkiye sahip oldugu anlamina gelir. Benzodiazepinler bagimlilik yapabilir. Kisa bir sure icin dusuk dozda alinmalidirlar. Tercihen tek seferlik bir doz olmali ve dort haftayi gecmemelidir. Beta Blokerler: Daha yakin zamanlarda, ozgul fobilerle ilgili kaygiyi tedavi etmek icin beta bloker adi verilen yaygin tansiyon ilaclari kullanilmistir. Beta blokerler psIkiyatrik ilaclar degildir, bu nedenle psIkolojik semptomlari azaltmazlar fakat fobiyi tetikleyen bazi durumlarda yardimci olabilirler. Anksiyetenin fiziksel semptomlarini (hizli bir kalp atisi, carpinti, tremor denilen titreme) tedavi etmek icin kullanilirlar. Beta blokerler bagimlilik yapmaz fakat uyku problemleri ve kabuslar gibi yan etkilere neden olabilirler. Almayi birakmaya karar verilirse doz yavasca azaltilmalidir. Kalbi ve kan basincini etkiledikleri icin, almayi kademeli olarak birakmak gerekir.Ozgul (Spesifik) Fobiler, Nedenleri, Belirtileri ve Tedavi Yollari Bir fobiye depresyon veya panik bozukluk gibi baska durumlar eslik etmedikce, genellikle uzun sureli veya gunluk ilaclar kullanilmaz. Yukarida belirtilen ilac turleri recetesiz alinmamali, yalnizca doktor recete ettiginde alinip kullanilmalidir. Cogu insanda ozgul fobiler terapi, ilac veya her ikisinin kombinasyonu ile basarili bir sekilde tedavi edilebilir. Denenebilecek Farkli Uygulamalar Fobiyi gidermek icin denenebilecek bazi farkli fikirler de vardir. Bunlar fobinin kisinin yasami uzerindeki etkisini azaltmaya yardimci olabilirler. Bazi insanlar bu fikirleri faydali bulmaktadir fakat herkes icin uygun olmayabilir. Kisi sadece kendisini rahat hissettigi seyi denemelidir. Ornegin, fobi hakkinda guvenilen biriyle konusmak yardimci olabilir. Birinin o kisiyi dinlemesi ve umursadigini gostermesi basli basina yardimci olabilir. Kisi konusmakta zorlaniyorsa, bir seyler yazmayi deneyebilir. Kisi dusuncelerini daha net bir sekilde ortaya koymaya yardimci olacak bir mektup yazmayi deneyebilir. Fobiden dolayi hissedilen panik ve endiseyi yonetmeyi ogrenmek gercekten zor olabilir fakat bunu yaparak, tetikleyici durum veya nesneyle ilgili daha fazla kontrol sahibi olunabilir. Derin nefes alma gibi gevseme teknikleri de kaygi semptomlarini azaltmaya yardimci olabilir. Bircok farkli gevseme teknigi mevcuttur. Meditasyondan nefes kontrolune ve esnemeye kadar cesitlilik gosterirler. Panik atak sirasinda, nefese veya duyulara odaklanma ve aninda mudahale etme denenebilir. Bir akran destek grubuna katilmak da fayda saglayabilir. Akran desteginde, benzer zorluklarla karsilasan baskalariyla deneyimler paylasilir. Kisinin yalniz olmadigini bilmesi rahatlatici olabilir. Diger insanlar da denenebilecek farkli basa cikma yontemleri onerebilir. Cevrimizi destek gruplari da denenebilir. Cevrim ici destek, kisinin disari cikamadigi zamanlarda veya insanlarla telefonda veya yuz yuze konusmakta zorlandigi durumlarda ozellikle yararli olabilir. Bazi insanlar fobilerle basa cikmak icin kendi kendine yardim kitaplarini veya cevrim ici programlari kullanir. Bunlar genellikle bilissel davranisci terapi (BDT) ilkelerine dayanir. Kaygiyi azaltmak ve fobi tetikleyicileriyle basa cikmayi kolaylastirmak icin kisinin kendi programini gelistirmesine yardimci olurlar. Kitaplardan ve yazili kaynaklardan da fobi hakkinda bilgi ve destek alinabilir. Bir saglik uzmani kisiye bir kendi kendine yardim kitabi recete edebilir. Bu kaynaklara “receteli kitaplar” denir. Bunlar ayrica cevrim ici olarak satin alinabilir veya yerel kutuphaneden odunc alinabilir. Okumak icin baska bircok kaynak bulunabilir. Cevrim ici kendi kendine yardim programlari da denenebilir. Bunlar icin odeme yapmak zorunda kalinabilir ya da hekim araciligiyla ucretsiz erisim mumkun olabilir. Kisi, ozgul fobisi icin bir kursa katilmayi dusunebilir. Bazi kuruluslar, insanlarin belirli fobilerin ustesinden gelmelerine yardimci olmak icin yuz yuze kurslar duzenler. Ornegin, kurslar asagidakiler tarafindan yurutulebilir: -Insanlarin ucma korkularini yenmelerine yardimci olmak icin hava yolu sirketleri ve hava alanlari -Insanlarin belirli hayvanlara veya boceklere karsi korkularini azaltmalarina yardimci olmak icin hayvanat bahceleri Kisiler bunlari internette arastirirken dikkatli olmalidir cunku fobiyi tetikleyen fotograflarla karsilasilabilir. Bir arkadastan veya aile uyesinden arama yapmasini istemek iyi bir fikir olabilir. Bu kurslar fiyat, uygunluk ve nasil yurutuldukleri bakimindan farklilik gosterir. Bircok kurs hipnoz veya maruz kalma terapisi gibi BDT ilkelerine dayanmaktadir. Boyle bir kursun kisiye fayda saglayip saglayamayacagi konusunda doktorla konusulabilir. ALİNTİ ~ Dike bunu beğendi. ________________ Bizde MutSuz Olalim ~
	Alıntı Yap

Şu anda bu konuyu görüntüleyen etkin kullanıcılar: 1 (0 üye ve 1 ziyaretçi)