Osmanlı Devleti 19 yüzyılda büyük bir çöküş içerisine girmiştir.Fransız ihtilaliyle ortaya çıkan milliyetçilik düşüncesi çok uluslu bir yapıya sahip olan Osmanlı Devleti’ni olumsuz etkilemiştir. Osmanlı Devleti’nde Tanzimat ile başlayan ve bilhassa yönetim ve hukuk alanındaki değişikliklere yön veren yeni bir belgedir. Islahat Fermanı’nın imzalanmasına yönelten sebepler çok eskiye dayanmaktadır.1774 yılında imzalanmış olan Küçük Kaynarca Antlaşması’ndan sonra Osmanlı topraklarında hayatını sürürden Ortadoks Hıristiyanların koruyuculuğu rolüne soyunan Rusya’nın bu yöndeki bütün müdahaleleri zaman zaman siyasal ve askeri çatışmalara sebep oluyordu. Rusya’nın bu girişimlerinin Osmanlı Devleti’ni parçalayabileceğini düşünen İngiltere ve Fransa gibi güçlü devletlerde kendi çıkarları açısından bunu önlemeye çalışıyorlardı. Bu devletler diğer yandan Osmanlı Devleti’ni köklü reformlar yapmaya zorluyorlardı.

1839 yılında Tanzimat Fermanı’nın ilan edilmesiyle başlayan dönemde yapılmış olan reformlar onlara açısından başarılı sonuçlar olarak değer görmüyordu. Bu gerekçe ile bir süre sonra Rusya, Osmanlı Devleti’nin içişlerine karışınca 1853 yılında Kırım Savaşı ortaya çıktı. Fransa ile İngiltere arasında Osmanlı Devleti’nin yanında fiilen savaşa katılmıştır. Rusya’nın mağlubiyeti kesinlik kazanınca Fransa ve İngiltere dış müdahaleleri önlemek için Osmanlı Devleti’nden bilhassa Hıristiyan uyruklulara yönelik yeni düzenlemeler yapmasını istemişlerdir. İstenilen düzenlemeler barış antlaşmasında yer alacaktır. Bu düzenlemeler böylece devletlerarası bir niteliğe sahip olacaktır. Bu gelişmelere Islahat fermanı2nı ortaya çıkarmıştır.

Fransa ve İngiltere’nin İstanbul elçileri ile Sadrazam Ali paşa’nın birlikte hazırlamış oldukları bu ferman 18 Şubat 1856 tarihinde devlet görevlileri önünde okunarak ilan edilmiştir. Islahat Fermanı Tanzimat Fermanı ile getirilmiş olan yenilikleri ve değişiklikleri tekrarlamıştır. Ek olarak birçok düzenleme yapılmıştır. Bu ferman ile Müslüman Hıristiyan ayrımı ortadan kaldırılmıştır. Devlet yönetimine katılımda Hıristiyan ile Müslümanlar arasında eşitliğin sağlanması öngörülmüştür. Ayrıca vergi konusuna ilişkin farklılar ortadan kaldırılmak istenmiştir. Ve askerlik yapmak konusunda Hıristiyanların da görev alması gerektiği belirtilmiştir. Hukuk konusundaki önemli düzenlemelerden biri mahkemelerde Hıristiyanların da tanıklık yapabilmesi olmuştur.

Resmi yazışmalarda Hıristiyanları küçük düşürücü ifadelerden kaçınılması istenmiştir. Devlet yönetiminde yeni düzenlemeler öngörülmüş bir çeşit vergilendirme kabul edilen iltizam usulü tamamen kaldırılmıştır. Vergilerin doğrudan alınması usulü benimsenmiştir. Ayrıca yargılamaların açık bir biçimde yapılması, işkencenin kaldırılması, ticaret, ceza ve cinayet mahkemelerini kurulması, çağdaş yargılama ilkelerine uyulması öngörülüyordu.

Suçlu görülenlerin mallarına el konulması anlamına gelen müsadere sitemi de kaldırılmıştır. Islahat fermanında devletin her yıl için gelirini ev giderini gösteren bir bütçesi olması, mali sistemin yeniden düzenlenmesi, banaklar kurularak mali kaynakların güçlendirilmesi, devletin yol, köprü, su, kanalı vb gibi bayındırlık hizmetlerine önem vererek tarım ve ticaretin gelişmesine katkıda bulunması, ve bunları gerçekleştirmek için de Avrupa sermayesinden yararlanılması isteniyordu.

1839 yılında ilan edilen Tanzimat fermanı2na göre daha bir kapsamlı olan ve daha çok somut maddeler ihtiva eden Islahat Fermanı’ndaki ilkeler 30 Mart 1856 tarihinde imzalanmış olan Paris barış Antlaşması’nda yer almıştır. Söz konusu bu ilkelerin bir kısmı zamanla yazılı hukuk kuralları haline gelmiş ve uygulanmıştır. Hıristiyanlara tanınmış olan bu yeni haklar bazı bölgelerde Müslümanların sert tepkisi ile karşılanmıştır. Bu haliyle Islahat fermanı Rusya’nın Osmanlı Devleti’nin içişlerine karışmasını önleyemediği gibi İngiltere ile Fransa’nın da karışması için uygun zemin hazırlanmıştır.