Orta Doğu’da tansiyon yine yükseldi. İsrail ile İran arasında yaşanan son çatışmalar, sadece iki ülkeyi değil, bölgeyi ve hatta tüm dünyayı etkileyebilecek bir gelişme. Türkiye de bu krizden doğrudan etkilenebilecek ülkelerin başında geliyor. Gerek coğrafi konumu, gerek enerji ithalatına bağımlılığı, gerekse bölgedeki ticaret yollarına olan yakınlığı nedeniyle gelişmeleri yakından takip etmek zorunda.

1. Enerji Fiyatlarında Hızlı Yükseliş

İran–İsrail gerilimi, dünya petrol arzının yaklaşık üçte birinin geçtiği Hürmüz Boğazı’nı tehdit eder nitelikte. Bu boğaz üzerinden günlük milyonlarca varil petrol ve doğalgaz taşınıyor. Olası bir saldırı ya da abluka durumunda, küresel petrol arzı sekteye uğrayabilir.

Türkiye, enerji ihtiyacının büyük kısmını ithalatla karşılayan bir ülke. Petrol ve doğalgaz fiyatlarındaki ani sıçramalar doğrudan Türkiye’deki akaryakıt ve doğalgaz fiyatlarına yansır.

Tahmini artış oranı: Akaryakıt fiyatlarında %15 ila %25, doğalgaz fiyatlarında ise %20’ye varan artışlar yaşanabilir.

Bu artışlar sadece hane halkı değil, sanayi ve ulaşım sektörlerinde de maliyetleri yükseltecektir.

2. Enflasyon Üzerindeki Dolaylı Etkiler

Enerji fiyatlarındaki artış, sadece faturalara yansımaz. Aynı zamanda üretim ve nakliye maliyetlerini artırarak gıda, tekstil, ambalaj, lojistik gibi birçok sektörü de etkiler. Bu da enflasyon üzerinde zincirleme bir baskı oluşturur.

Tahmini katkı: Böyle bir kriz kısa vadede TÜFE üzerinde %3 ila %5 puanlık bir artışa neden olabilir.

Özellikle taşıma ve üretim maliyetlerindeki artış, sebze-meyve gibi gıda ürünlerinin fiyatlarında da %10 civarı yükselişe neden olabilir.

3. Döviz Kurları ve Finansal Piyasalar

Jeopolitik gerilimlerin arttığı dönemlerde yatırımcılar genellikle güvenli limanlara yönelir. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerden yabancı sermaye çıkışı yaşanabilir. Bu durum, Türk Lirası üzerinde değer kaybı baskısı yaratır.

Tahmini artış: Dolar ve Euro kuru %5 ila %10 arasında artabilir.

Kur artışı, ithalata dayalı ürünlerde fiyatların yükselmesine ve enflasyonun daha da tırmanmasına neden olur.

Ayrıca, kurdaki bu hareketlilik merkez bankası politikalarını da zorlayabilir. Faiz kararları üzerinde baskı oluşabilir.

4. Ticaret ve Lojistik Aksamaları

Türkiye, özellikle Orta Doğu ve Güney Asya’ya ihracatında İran ve çevresindeki kara yollarını kullanmaktadır. Bu yolların kapanması veya güvenlik nedeniyle taşımaların yavaşlaması, ihracatçı firmaları doğrudan etkiler.

Olası sonuçlar: Gecikmeler, alternatif rotalara yönelme, taşıma maliyetlerinde artış.

Tahmini maliyet artışı: Lojistik giderlerde %20 ila %30 arasında bir yükseliş olabilir.

Özellikle ihracata dayalı üretim yapan KOBİ’ler için bu durum maliyet baskısı ve rekabet gücü kaybı anlamına gelir.

5. Göç ve Güvenlik Harcamaları

Bölgesel bir savaşın patlak vermesi, sivil halkın güvenli ülkelere yönelmesine yol açar. Türkiye, geçmişte Suriye krizinde olduğu gibi, ilk yönelinilen ülkelerden biri olabilir. Yeni bir göç dalgası ise hem sosyal dengeleri hem de kamu bütçesini zorlayabilir.

Tahmini göçmen sayısı: Kısa vadede 100.000 ila 300.000 kişi arası yeni göçmen dalgası yaşanabilir.

Belediye ve kamu hizmetlerinde artan talep, yerel yönetimlerin bütçesine %5–10 oranında ek yük getirebilir.

Ayrıca, güvenlik önlemlerinin artırılması da savunma ve iç güvenlik harcamalarında artışa neden olacaktır.

6. Yatırım Ortamında Belirsizlik

Yatırımcılar için siyasi ve ekonomik öngörülebilirlik çok önemlidir. Bölgesel savaş ihtimali ve dalgalı piyasa koşulları, hem yerli hem yabancı yatırımcıların kararlarını ertelemesine neden olabilir.

Olası etkiler: Yeni yatırımların durması, üretim planlarının ertelenmesi, istihdamda yavaşlama.

Kredi risk priminde (CDS) yükseliş: Bu da dış borçlanma maliyetlerini artırabilir.

Uzun süren bir kriz, Türkiye’nin büyüme performansı üzerinde de baskı yaratabilir.

Ne Yapılmalı? – Krize Karşı Stratejik Çözüm Önerileri

İsrail–İran gerilimi gibi bölgesel krizler, Türkiye gibi coğrafi olarak yakın ve ekonomik olarak hassas ülkeler üzerinde doğrudan ve dolaylı etkiler oluşturur. Ancak bu tür krizlere hazırlıklı olmak, etkilerini azaltmak ve hatta uzun vadede avantaja dönüştürmek mümkündür. Aşağıda, bu süreçte Türkiye’nin atabileceği adımlar sıralanmıştır:

1. Enerji Tedarik Güvencesi ve Kaynak Çeşitlendirmesi

Türkiye'nin enerji ithalatına bağımlılığı, her jeopolitik kriz döneminde bir zafiyet yaratmaktadır. Bu nedenle:

Farklı tedarikçi ülkelerle anlaşmalar yapılmalı (örneğin: Azerbaycan, Katar, Cezayir gibi daha az riskli kaynaklar)

Yenilenebilir enerji yatırımları hızlandırılmalı (güneş, rüzgâr ve biyokütle gibi yerli kaynaklara ağırlık verilmeli)

Stratejik petrol ve doğalgaz rezervleri artırılmalı En az 2-3 ay yetecek seviyede ulusal rezerv kapasitesi oluşturulmalı

Bu adımlar, enerji fiyat şoklarına karşı tampon görevi görür.

2. Finansal İstikrarın Korunması

Döviz kuru ve finans piyasalarındaki dalgalanmaları sınırlamak için:

Merkez Bankası rezervleri güçlendirilmeli: Döviz ve altın rezervleri arttırılarak kur şoklarına müdahale kapasitesi sağlanmalı.

Kur korumalı finansal enstrümanlar (örneğin, ihracatçılar için döviz riskini azaltan sigorta ve hedging sistemleri) yaygınlaştırılmalı.

Sıcak para yerine doğrudan yatırımı teşvik eden politikalar uygulanmalı. Böylece geçici sermaye hareketlerine karşı daha dirençli bir ekonomik yapı inşa edilir.

3. Kamu Harcamalarında Esnek Planlama

Göç, savunma ve sosyal yardımlar gibi kriz dönemlerinde artabilecek kamu harcamalarına karşı hazırlıklı olunmalı:

Yerel yönetimlerin bütçeleri artırılmalı ve esnek hale getirilmeli.

Kriz fonları oluşturulmalı Merkezi bütçede sadece olağanüstü durumlar için kullanılacak bir kaynak ayrılmalı.

Göç yönetimi ve uyum politikaları güçlendirilmeli Barınma, sağlık ve eğitim hizmetleri erken planlama ile organize edilmeli.

Bu şekilde sosyal denge bozulmadan sürecin yönetilmesi mümkün olur.

4. İç Üretim ve Gıda Güvenliği Artırılmalı

Kriz zamanlarında dışa bağımlılık daha da riskli hale gelir. Bu nedenle:

Temel tarım ve gıda ürünlerinde üretim desteklenmeli, dışa bağımlılık azaltılmalı.

Depolama ve lojistik altyapısı güçlendirilmeli Hem iç talebi karşılamak hem de ihracatı sürdürebilmek için stok ve tedarik zinciri dayanıklı hale getirilmeli.

Küçük üretici ve KOBİ’lere yönelik destek paketleri hazırlanmalı, özellikle ithal girdiye bağlı sektörlerde geçici vergi ve teşvikler uygulanmalı.

Bu adımlar, hem fiyat istikrarını sağlar hem de halkın temel ihtiyaçlarını güvence altına alır.

5. Dış Ticaret Rotası ve Lojistik Alternatifleri Geliştirilmeli

Orta Doğu ve Asya pazarlarına ulaşımda karayolu ve denizyolu üzerindeki riskler artarsa:

Kafkasya ve Orta Asya güzergâhları gibi alternatif kara yolları değerlendirilmeli (örneğin Orta Koridor üzerinden Çin'e ulaşım)

Akdeniz ve Karadeniz limanlarının kapasitesi artırılmalı, deniz taşımacılığı daha etkin kullanılmalı

Dijital gümrük ve hızlı geçiş sistemleri kurulmalı Gecikmeler en aza indirilmeli, ihracatçının maliyetleri düşürülmeli

Tedarik zincirinde sürdürülebilirlik bu yolla güçlendirilebilir.

6. Yatırım Ortamını Canlı Tutacak Adımlar Atılmalı

Kriz ortamlarında bile yatırımı cazip kılacak politikalar benimsenmeli:

Vergisel teşvikler Kriz döneminde stratejik sektörlere yönelik vergi indirimi veya muafiyetleri uygulanabilir.

Yerli yatırımcıyı koruyacak mekanizmalar (kur destekli teşvikler, faiz sübvansiyonları vb.) devreye sokulmalı.

Girişimcilik ve AR-GE desteklenmeli, kriz sonrası döneme hazırlık yapılmalı.

Bu tür adımlar, ekonomideki yavaşlamayı sınırlamak ve uzun vadeli toparlanmayı sağlamak için önemlidir.

Kriz zamanlarında atılacak stratejik ve kararlı adımlar, sadece mevcut sorunları yönetmekle kalmaz, ülkenin gelecekte benzer sınamalara daha güçlü karşı koymasını sağlar. Bu nedenle mesele sadece ekonomik tedbirler almak değil; aynı zamanda uzun vadeli planlama, üretim gücünün artırılması ve dışa bağımlılığın azaltılmasıdır.

Unutulmamalı ki; jeopolitik fırtınalar her zaman olur. Önemli olan, bu fırtınalara ne kadar hazırlıklı olduğumuzdur. Doğru okunan riskler, iyi yönetilen krizler ve kararlı politikalar; Türkiye’yi sadece bu dalgaların içinden çıkarmakla kalmaz, aynı zamanda bölgesel bir güç olarak daha sağlam adımlarla ilerlemesini sağlar.