Bası yarası nedir?
Basınç ülseri, dekübit ülseri olarak da adlandırılan yatak yaraları, cilt üzerinde uzun süreli basınçtan kaynaklanan ciltte ve cilt altındaki dokularda oluşan yaralanmalardır. Kaslara ve kemiklere kadar yayılabilen yara türüdür. Bası yaraları çoğunlukla vücudun topuklar, ayak bilekleri, kalçalar ve kuyruk sokumu kemiği, kürek kemiği, omuzlar, kafa kemikleri gibi kemikli bölgelerini örten cilt kısmında gelişir.
Bası yarası gelişme riski en yüksek olan kişiler, pozisyon değiştirme yeteneklerini kısıtlayan veya zamanlarının çoğunu bir yatak veya sandalyede geçirmelerine neden olan sağlık problemi olan yaşlı, felçli veya yoğun bakımda tedavi gören bireylerdir.
Bası yaraları saatler veya günler içerisinde gelişebilir. Çoğu yaranın tedavi ile iyileşmesi mümkündür. Ancak gerekli ve doğru tedavi yaklaşımları yapılmazsa ölümcül sonuçlar meydana gelebilir.
Bası yaraları, cilde kan akışını engelleyen cilde uygulanan basınçtan kaynaklanır. Vücudunuzun herhangi bir yerine sürekli baskı yapmak, dokulara kan akışını azaltabilir ve dokuların beslenmesini bozabilir. Oksijen ve diğer besin maddelerini dokulara ulaştırmak için kan akışı gereklidir. Bu temel besinler olmadan cilt ve yakındaki dokular zarar görür ve sonunda ölebilir.
Bası yarası için risk faktörleri
Hareketsizlik. Yoğun bakımda yatmaya sebep olan tıbbi durum, omurilik yaralanması ve diğer nedenlere bağlı felç durumlarından kaynaklanabilir.
İnkontinans (idrar veya dışkı kontrolünün olmaması). Cilt, idrar ve dışkıya uzun süre maruz kaldığında daha savunmasız hale gelir.
Duyusal algı bozukluğu (hissizlik). Omurilik yaralanmaları, nörolojik bozukluklar ve diğer durumlar duyu kaybına neden olabilir. Ağrı veya rahatsızlık hissetmeme, bası yarasına neden olabilir.
Yetersiz beslenme ve sıvı eksikliği. İnsanlar sağlıklı bir cilde sahip olmak ve cilt altı dokularının hasar görmesini önlemek için günlük diyetlerinde yeterli sıvı, kalori, protein, vitamin ve minerallere ihtiyaç duyarlar.
Kan akışını etkileyen tıbbi durumlar. Diyabet, kalp ve damar hastalığı gibi kan akışını etkileyebilecek sağlık sorunları, bası yaraları gibi doku hasarı riskini artırabilir.
Bası yarasının aşamaları
Aşama I: Bu aşamadacilt bozulmamış, cilde basıldığında beyazlaşmayan, kızarık, ağrılı, sert bir bölge mevcuttur. Cilt sıcak veya soğuk, sıkı veya yumuşak olabilir. Basınç kaldırıldıktan sonra kızarıklık veya renk değişikliği 30 dakika içinde kaybolmaz. Bu, bası yarası oluşabileceğinin bir işaretidir. Bu aşamadaki bası yarası, bölgedeki tüm basınç kaldırılırsa yaklaşık üç gün içinde tersine çevrilebilir.

Aşama II: Derinin en üst tabakası (epidermis) bozularak sığ ve açık bir yara oluşur. Yaranın etrafındaki alan kırmızı ve tahriş olabilir. Cildin ikinci tabakasının (dermis) da düzeni bozulabilir. İrin veya sıvı akıntısı olabilir veya olmayabilir. Bası kaldırılır ve bası yarası tedavisi sonrası üç gün ila üç hafta arasında iyileşme olabilir.

Aşama III: Ciltte krater adı verilen ağzı açık, cilt altına doğru giden bir yara oluşur. Bası yarası dermisten (cildin ikinci tabakası) cilt altı yağ dokusuna uzanır. Kemik, tendon ve kas etkilenmez. Enfeksiyon belirtileri (ağrı, yara kenarında kızarıklık, irin, kötü koku, ısı artışı) ve olası nekroz (siyah, ölü doku) olup olmadığı kontrol edilmelidir. Hemen baskıyı azaltın ve bası yarası tedavisi almak için sağlık uzmanınıza başvurun. Bu aşamadaki yaralar sıklıkla özel bası yarası tedavisi gerektirir. Bası yarası tedavisi, bir ila dört ay sürebilir.

Aşama IV: Bası yarası, cilt altı yağ dokusunu da geçer daha aşağıdaki kas ve kemik dokulara kadar ilerler. Genellikle çok sayıda ölü doku ve akıntı mevcuttur. Enfeksiyon olasılığı yüksektir. Kemik iltihabı denilen osteomiyelit gelişebilir. Bu aşamada bası yarası tedavisi yapılmazsa enfeksiyon daha da ilerler. Sepsis denilen tüm vücudu etkileyen ve organ yetmezlikleri sonrası ölüme neden olabilen bir aşamaya gelebilir.

Bası yarasının komplikasyonları nelerdir?

• Hayatı tehdit eder. Ölüme sebep olabilir.
• Enfeksiyon kana, kalbe ve kemiğe yayılabilir.
• Amputasyonlara (uzuv kayıplarına) neden olabilir.
• Aylarca işten, okuldan ve sosyal aktivitelerden uzak tutabilecek uzun süreli yatmayı zorunlu hale getirebilir.
• Otonomik disrefleksi adı verilen istemsiz olarak sinir sisteminizin dış veya bedensel uyaranlara aşırı tepki gösterdiği bir duruma yol açabilir.
• Bası yarası tedavisi sırasında daha az aktif olduğunuz için bu durum solunum problemleri veya idrar yolu enfeksiyonları için daha yüksek risk oluşturur.
• Bası yarası tedavisi zamanında ve yetkili kişilerce yapılmazsa tıbbi masraflar açısından çok maliyetli olabilir.

Bası Yaraları Nasıl Önlenir?

1. Bası yaralarının önlenmesi için alınması gereken tedbirler, bası yaraları oluştuktan sonra bu yaraların tedavisinden daha kolay ve ekonomiktir.
2. Bası yaralarının önlenmesinde ilk aşama eğitimdir. Hasta, ailesi, hastanede çalışanlar, yara oluş nedenleri ve sonuçları hakkında bilgilendirilmelidirler. Bası yaralarını önlemek için en etkili yöntem sık sık pozisyon değişimi ve eğer hareket yetisi varsa en hızlı şekilde hastaya hareket kazandırılmasıdır. Bu hastaların en az 1-2 saat aralıklarla pozisyon değiştirilmelidir.
3. Tekerlekli sandalyede oturanlar her 1-2 saatte bir elleriyle kendilerini yükselterek bu bölgelerin kanlanmasını sağlamalıdırlar.
4. Deri ve yatak bakımı çok önemlidir. Deri her gün sabunlu su ile silinmeli, nem kalmayacak şekilde kurulanmalıdır. Derinin kan dolaşımını, dayanıklılığını arttırmak amacıyla masaj uygulanmalı. Yatak çarşafları temiz ve kuru olmalıdır. Hastanın altındaki yatak ve çarşafta katlanmalar olmamalıdır.
5. Yatağa bağımlılarda idrar ve dışkılama sonrası temizlik çok önemlidir.
6. Bası yaralarının açılmasına sebep olabilecek anemi, protein eksikliği, vitamin eksiklikleri, yanlış yapılmış sargı ve ateller, vücut direncini düşürecek faktörler ortadan kaldırılmalıdır.
7. Felçli hastalarda görülen kas ve eklem sertlikleri ile mücadele edilmelidir. Yara oluşumunu önlemek için birçok yatak, tekerlekli sandalye ve minderler geliştirilmiş olmasına karşın bası yaralarının tümünü engelleyecek bir gereç henüz üretilmemiştir.

Bası yarası tedavisi
Bası yarası tedavisi, düzenli olarak pozisyonunuzu değiştirmeyi, basıncı azaltmayı veya rahatlatmak için özel örtüler kullanmayı ve bası yarasını iyileştirmeye yardımcı olan tedavi yaklaşımlarını içerir. Bazen cerrahi işlemler ve ameliyat gerekebilir. Ekip çalışmasıyla ve multidisipliner bir yaklaşımla bası yarası tedavisi yapılması gerekir.


alıntı