Transkraniyal dogru akim stimulasyonu (TDCS), beynin serebral korteksinin aktivitesini etkilemek icin elektrik akimi kullanan invazif olmayan bir beyin stimulasyon teknigini ifade etmektedir. Bunun arkasindaki fikir, belirli beyin bolgelerinin aktivitesini artirarak veya azaltarak, belirli beyin fonksiyonlarinin arttirilabilecegi veya bastirilabilecegi yonundedir. Bu dogruysa, cesitli saglik kosullarini tedavi etmek veya hatta belirli bilissel islevleri iyilestirmek icin bir dizi yeni yol acmaktadir.

Arastirmanin Sinirlari
TDCS uzerinde yapilan bazi erken arastirmalar, cesitli fizyolojik ve psIkolojik surecler uzerindeki potansiyel etkileri bulunmaktadir. Bununla birlikte, bu bilimsel arastirmanin buyuk cogunlugunun hala cok erken bir asamada oldugu ve saglikli insan kullanicilarda TDCS’nin etkileri hakkinda herhangi bir kesin sonuca varilmadan once cok daha fazla arastirmaya ihtiyac duyulacagi unutulmamalidir. Bu nedenle, TDCS’nin potansiyel uygulamalarini resmi olarak tavsiye edilmemektedir veya onaylanmamaktadir, cunku bunlarin arkasindaki bilim henuz kesin bir sonuca varmak icin cok fazla on calismalara ihtiyac duyulmaktadir.
Her zaman oldugu gibi, geleneksel tibbi bakimin yerini almak icin bu bilgilerin hicbiri kullanilmamalidir. Kisi yasadigi semptomlardan veya saglik durumlarindan herhangi birini yasayabilecegine inaniyorsa, resmi bir tibbi tani konmasi ve uygun bir tedavi plani gelistirmek icin once doktoruyla gorusmesi son derece onemlidir. Bulgularin hepsinin cok ozel ve kontrollu ortamlarda egitimli profesyoneller tarafindan uygulanan TDCS protokollerini ve oturumlarini icerdigini de bilmek onemlidir. Baska bir deyisle, ev yapimi veya DIY TDCS cihazi kullanan biri tarafindan benzer etkilerin tek basina gorulebilecegini varsaymak icin hicbir neden bulunmamaktadir, cunku bu ozel etkilerden herhangi biri tam olarak nereye ve nasil bagli olacagina baglidir. Tum bunlari goz onunde bulundurarak, bazi TDCS’nin bilimsel arastirmalarin olasi etkileri hakkinda kanitlari mevcuttur. TDCS arastirmasi erken bir asamadadir ve uzmanlar tarafindan uygulanan TDCS’nin insanlar uzerindeki etkileri hala nispeten bilinmemektedir. Mevcut bulgular, oldukca ongorulemeyen DIY TDCS cihazlari icin gecerli degildir.

TDCS’nin Etkileri
1) Ogrenme ve beceri kazanimini etkiler
Bazi erken kanitlar, TDCS’nin kisinin yeni becerileri ogrenme ve egitme yetenegini etkileyebilecegini dusundurmektedir. Ornegin yapilan bir calismaya gore, sembolleri ezberlemeye calisan kisilere TDCS uygulamasinin, sayi islemini ve sayisal yeteneklerini gelistirdigi ve etkilerin ilk tedaviden sonra alti aya kadar surdugu bildirilmistir. Benzer sekilde, diger calismalar primer motor korteks TDCS kullanilarak stimule edildiginde, motor beceri gorevi ogrenmenin gelistigi bildirilmistir. 13 farkli calismadan elde edilen verilerin sistematik olarak gozden gecirilmesi, 3-5 gunluk anodal TDCS (motor kortekse uygulanmis) seanslarinin motor sekansi ogrenimini onemli olcude artirdigi bildirilmistir. 104 denek uzerinde yapilan bir arastirmaya gore, TDCS’nin sag alt frontal ve sag parietal kortekse uygulandiginda ogrenme oranlarini artirdigi bildirilmistir. Sol veya sag dorsolateral prefrontal korteksin (DLPFC) uyarilmasinin 24 gonullude bir simulatorde surus yeteneklerini gelistirdigi bildirilmistir. Bu erken sonuclar umut verici olsa da, TDCS’nin farkli turdeki ogrenme ve bilissel yetenekleri hedeflemek icin muhtemelen cok spesifik alanlara uygulanmasi gerektigi onerilmektedir. Bu potansiyel etkileri daha fazla arastirmak icin daha fazla arastirmalara ihtiyac duyulmaktadir.
2) Agriyi etkiler (Kronik agri kosullarinda)
Ornegin, fibromiyalji gibi kronik agriyi iceren bircok durumun tedavisi genellikle zordur. Kismen bunun nedeni, opioidler gibi daha yaygin tedavilerin bircogunun istenmeyen yan etkilere neden olmasi ve hatta bagimliliga yol acma riskinin yuksek olmasidir. Bununla birlikte, TDCS’nin bazi kosullar ve durumlarda agriyi tedavi etmek (veya en azindan daha iyi yonetmek) icin potansiyel olarak kullanilabilecegi dusunduren bazi umut verici erken bulgular bulunmaktadir.
Ornegin, 48 fibromiyalji hastasinda yapilan randomize kontrollu bir calismaya (DB-RCT) gore, primer motor korteks (M1) uzerine uygulanan yirmi dakikalik bes anodal TDCS seansi, son tedaviden 30 gun sonra agri yogunlugu oranlarini azalttigi bulunmustur. Benzer sekilde, fibromiyalji hastalarinda yapilan bir baska DB-RCT calismasi, motor korteks uzerinde 10 gunluk anodal stimulasyon seanslarinin, tedavi sonrasi hem 30 hem de 60. gunde agri skorlarinda ve yasam kalitesinde iyilesme ile sonuclandigi bildirilmistir.
Tedavisi zor kronik pelvik agrisi olan yedi hasta uzerinde yapilan daha kucuk capraz calismada, iki gunluk 20 dakikalik TDCS seanslarinin tedaviden iki hafta sonra pelvik agri ile onemli olcude azaldigi bildirilmistir. Son olarak, kronik agrisi olan hastalarda (travmatik omurilik yaralanmasina bagli olarak) yapilan bir calisma, art arda bes gun TDCS tedavisinin kontrol tedavisine kiyasla agriyi % 58’e kadar azalttigi bildirilmistir. Bununla birlikte, bu erken sonuclar umut verici olsa da, TDCS’nin agriyi yonetmek icin resmi olarak onaylanmis ve yaygin bir tibbi tedavi haline gelmeden once cok daha fazla arastirmaya ihtiyac duyulmaktadir.
3) Dil ogrenimi ve becerileri etkiler
Iki erken calismaya gore, sol frontal lobun TDCS ile uyarilmasi, dil akiciligi yeteneklerinin gelismesine katkida bulunmaktadir ve ayrica dil tabanli bellek formlarini da gelistirmektedir. Ayrica TDCS’nin, dil bozuklugu ( afazi ) ve gelismis kelime geri cagirma (DB-RCT calismasi) olan 3 kiside dil gorevlerindeki performansi artirdigi bildirilmistir. Ek olarak, TDCS 36 kiside uyumsuzluklarin saptanmasini ve 50 kiside de dilbilgisi yetenegini gelistirmistir.
4) Depresyon belirtilerini etkiler
Bazi on calismalar, TDCS’nin depresyon semptomlarinin bazilarini tedavi etmeye veya hafifletmeye yardimci olma potansiyelini ileri surmustur. Ornegin, tedaviye direncli major depresif bozuklugu olan 22 hastada yapilan bir calisma (DB-RCT), dorsolateral prefrontal kortekse iki hafta boyunca anodal stimulasyon uygulanmistir. Genel depresyon skorlari TDCS ve plasebo gruplari arasinda farklilik gostermezken, TDCS grubu kontrol grubuna gore pozitif duygularda artmis subjektif derecelendirme bildirilmistir.
Bir baska randomize kontrollu calisma, depresif belirtileri olan hastalarda 3 haftalik anodal stimulasyonun, plasebo TDCS’ye (sahte tedavi olarak da bilinir), ruh hali, dikkat ve calisma belleginde onemli olcude iyilesme ile sonuclandigi bildirilmistir. Bununla birlikte, bu calismadaki bir hastanin hafif bir mani formu gelistirdigi bildirilmistir; bu, duygu durum bozukluklarini tedavi etmek icin TDCS kullanmanin bazi potansiyel olumsuz yan etkilerini dusundurmektedir. Bu ilk bulgular umut verici olsa da, yine de cok baslangic niteligindedir ve bu potansiyel TDCS uygulamasinin etkinligini ve guvenligini tam olarak dogrulamak icin cok daha fazla arastirmaya ihtiyac duyulmaktadir. Bu arada, TDCS’nin yakin zamanda duygu durum bozukluklari icin ana akim bir tibbi tedavi haline gelmesi olasi degildir.
5) Uyku kalitesini etkiler
Bunun anlami, uykusuzluk ceken bireyler uzerinde yapilan kucuk bir calismada, tekmer dorsolateral prefrontal uykunun verimliligini artirdigi bildirilirken, uyku evrelerinde artan miktarda derin uyku ile iliskili sure artmaktadir. Cocuk felci sendromlu 32 hastanin (cocuk felci gelisiminden sonra gelisen ve kas gucunun dayanikliligi ile karakterize edilen bir durum) baska bir calismada, 3 hafta boyunca premotor korteksin gunluk anodal stimulasyonunun onemli olcude uyku kalitesini, canliligini ve kontrolunu onemli olcude iyilestirmistir. Bununla birlikte, bu erken calismalari akilda tutmak icin birkac onemli sinirlama bulunmaktadir. Birincisi, numune boyutlari hala cok kucuktur ve bu on bulgulari tam olarak dogrulamak icin cok daha buyuk numuneler gerekli olmaktadir. Ikincisi, bu calismalarin bazilari sadece belirli tibbi durumlari cocuk felci sendromu gibi olan hastalarda yapilmistir ve bu nedenle benzer sonuclarin saglikli olmayan kisilerden olusan kullanicilarda da gorulup gorulmeyecegi henuz belli degildir.
6) DEHB belirtilerini etkiler
DEHB, artan durtusellik ve dikkati ilgili gorevlere odaklanamama ile karakterize bir durumdur. Bazi erken arastirmalar, TDCS’nin bu temel DEHB semptomlarinin bazilarini hedefleme ve potansiyel olarak hafifletme potansiyelini arastirmistir. Ornegin, DEHB’li olan 21 ergen erkek uzerinde yapilan bir arastirmaya gore, sag alt frontal girusa uygulanan TDCS ile anodal stimulasyonun, secici dikkat ve bilgi islemeyi test etmek icin tasarlanmis bir gorevle ilgili alakasiz bilgileri goz ardi etme yeteneklerini onemli olcude artirdigi bildirilmistir. Bir baska calismada, dokuz DEHB hastasinda prefrontal korteksteki TDCS’nin, islem bilgisinin hizini ve aktiviteler arasinda kabiliyetini gelistirdigi bildirilmistir. Bununla birlikte, bir kez daha, bu calismalar cok kucuk orneklem boyutlarina sahiptir ve bu ilk on bulgulari dogrulamak ve genisletmek icin cok daha fazla arastirmaya ihtiyac duyulmaktadir.
7) Inme hastalarinda iyilesmeyi etkiler
Hem etkilenen hem de etkilenmemis yarimkurenin motor korteksine katodal stimulasyonun inmeli hastalarin bir calismasinda (DB-RCT) motor fonksiyonunu iyilestirdigi bildirilmistir. Baska bir calisma, inme kaynakli afazi olan 10 inmeli hastada (inmeden kaynaklanan beyin hasari nedeniyle dili anlama veya uretememe) TDCS’nin etkileri arastirilmistir. Bu calisma, 20 gun boyunca sol prefrontal korteksin bes gunluk anodal uyarilmasinin, bu hastalarin nesneleri adlandirma yetenegini onemli olcude gelistirdigi bildirilmistir. Bu etkilerin ne kadar uzun sureli veya kalici olabilecegi kesin olarak bilinmemekle birlikte, bu gelismelerin bu calismada bir haftaya kadar surdugu gozlenmistir.
Son olarak, baska bir calismada afazi olan inmeli hastalarda sag ve sol superior temporal girusun hem anodal hem de katodal stimulasyonuna kiyasla sham (sahte) TDCS stimulasyonu incelenmistir. Korteksin bu kismi, konusma dilini kavrama yeteneginde yer alan kritik beyin agi olan Wernicke Bolgesi olarak adlandirilan bir bolge icermektedir. Bu calismaya gore, 2 ve 5 haftalik TDCS seanslari sahte (kontrol) grup da dahil olmak uzere tum gruplarda sozlu anlamada bir iyilesmeye yol acmistir. Katot stimulasyon grubu diger iki gruptan daha guclu etkiler gosterse de, bu ilginc sonuc paterni, TDCS’nin etkilerinin en azindan bir kisminin plasebo etkisinden kaynaklanabilecegini dusundurmektedir.
8) Risk alma davranislarini etkiler
Dorsolateral prefrontal kortekste (DLPFC) anodal degil, katodal stimulasyonun uyarildigi, erken DB-RCT calismasina kiyasla risk alma davranisini azalttigi bildirilmistir. Baska bir calismada, DLPFC’nin uyarilmasi, ancak katodal degil, anodal, risk alma oyununda risk tercihlerini onemli olcude azaltmistir. Bununla birlikte, bu erken sonuclar, TDCS’nin risk alma davranisi uzerindeki olasi etkisini dusundurse de, bu on bulgulari dogrulamak, genisletmek ve ne kadar onemli veya alakali olabilecegini belirlemek icin cok daha fazla arastirmaya ihtiyac duyulmaktadir.
9) Reaksiyon suresini ve bilissel isleme hizini etkiler
12 saglikli gonullude yapilan bir erken calisma, sol dorsolateral prefrontal kortekse uygulanan TDCS’nin sozel reaksiyon surelerini iyilestirdigi bildirilmistir. Bu calismanin yazarlari, bu etkinin artan noro-plastisiteye bagli olabilecegini onermekle birlikte, bu bulgulari dogrulamak ve bu potansiyelin altinda yatan mekanizmalari ortaya cikarmak icin daha fazla arastirmaya ihtiyac duyulmaktadir
10) Calisma bellegini etkiler
Calisma bellegi, kisinin aktif olarak manipule ederken bir dizi bilgiyi bellekte tutma yetenegini ifade eden kisa sureli bir bellek turudur. Bunun bir ornegi bir telefon numarasini dinlemek, ardindan her bir basamaga 1 eklemek ve tekrar etmektir. Kisa sureli bellek genellikle sadece ilk kismi (telefon numarasini ezberleme) ifade ederken, calisma bellegi bunu ve sonraki kisimlari yani bu bilginin bilissel manipulasyonu icermektedir. Bazi erken calismalar dorsolateral prefrontal korteksin uyarilmasinin calisma bellegini gelistirmeye yardimci olabilecegini bildirmistir.
Ilginc bir sekilde, baska bir calismada beyincik anodal uyarilmasinin calisma bellegi uzerinde herhangi bir etkisi olmadigi bildirilmistir. Bu bulgu mantiklidir cunku prefrontal korteks beynin daha yuksek bilissel yeteneklere calisma bellegi dahil en cok bagli olan kismidir. Bununla birlikte, bu calismalardaki orneklem boyutlarinin cogu oldukca kucuktur ve bu erken bildirilen etkilerin ne kadar surdugu de bilinmemektedir. Baska bir deyisle, bu gelistirmeler sadece gecici olmaktadir ve aslinda genel bilisselligi gelistirmemektedir. Her durumda, bu on bulgulari dogrulamak icin cok daha fazla arastirmaya tercihen saglikli insan tDCS kullanicilarinda ihtiyac duyulmaktadir.
11) Gorsel dikkati etkiler
Birkac on calismaya gore, medial-frontal korteksi TDCS ile uyarmak gorsel dikkati artirmaya ve ayni zamanda kisinin genel hareket farkindaligini gelistirmeye yardimci olmaktadir. Bununla birlikte, bu arastirma son derece erken bir asamadadir ve bu nedenle bu erken sonuclarin dogrulanmasi icin daha fazla calisma tarafindan takip edilmesi gerekmektedir.
12) Gida ve ilac isteklerini etkiler
Bazi on arastirmalar, TDCS’nin abur cubur ve hatta uyusturucu gibi sorunlu istekleri yonetmek icin potansiyel olarak yararli olabilecegini dusundurmektedir. Ornegin, bir calisma prefrontal kortekse uygulanan TDCS’nin 19 kiside sekerli ve yuksek karbonhidratli gidalara yonelik istekleri azalttigi, ancak bu yiyecekleri yemeye karar verdiyse gercekten tukettikleri gida miktarini etkilemedigi bildirilmistir. Baska bir calisma TDCS’yi dorsolateral prefrontal kortekse uygulanmistir ve tikinircasina yeme bozuklugu (BED) olan 30 kiside gida arzinda azalma oldugu bildirerek tatlilar ve tuzlu proteinler icin istekleri onemli olcude azaltmistir. Ayrica, yukarida aciklanan onceki calismanin aksine, bu durumda, TDCS’nin toplam gida alimini % 11 oraninda azalttigi bildirilmistir. Bu da TDCS’nin gercek yeme davranislari uzerinde en azindan bazi belirli populasyonlarda ornegin, BED hastalarinda etkili oldugu bildirilmistir.
Son olarak, 27 sigara icicisinde yapilan bir baska calisma (DB-RCT), bes gun boyunca dorsolateral prefrontal kortekse uygulanan tek seans TDCS’nin, sigara icme istegine yanit olarak isteklerde onemli bir azalmaya neden oldugu ve hatta icilen toplam sigara sayisini azaltildigi bildirilmistir. Bu bulgular oldukca ilginc ve umut verici olsa da, TDCS’nin istekleri yonetmedeki potansiyel uygulamalarini ve tam olarak kimin ve ne zaman yardimci olabilecegini anlamak icin cok daha fazla arastirmaya ihtiyac duyulmaktadir. Bu arada, TDCS’nin yakin gelecekte herhangi bir zamanda yeme bozukluklarini veya ilac kotuye kullanim bozukluklarini tedavi etmenin standart bir formu haline gelmesi olasi degildir.
13) Parkinson hastaligi belirtilerini etkiler
Son olarak, bazi erken kanitlar TDCS’nin Parkinson hastaligi gibi bazi buyuk norolojik bozukluklarin semptomlarini tedavi etmeye veya yonetmeye yardimci olma potansiyelini arastirmistir. Ornegin, Parkinson’un fiziksel egitime tabi tutuldugu sekiz hasta uzerinde yapilan bir DB-RCT calismasinda, bu hastalarin tedavi protokollerine birincil motor ve premotor kortekse TDCS stimulasyonunun eklenmesinin genel yurume hizini ve dengesini arttirdigi bildirilmistir. Motor davranisinin iki yonu Parkinson hastalarinda sIklikla ciddi sekilde bozulmuslardir. Bununla birlikte, bu simdiye kadar sadece bir calismadir ve sadece sekiz hastayi icermektedir. Bu nedenle Parkinson hastaligindaki TDCS’nin potansiyel etkilerinin gercekte ne kadar onemli oldugunu gormek icin cok daha fazla klinik arastirmaya ihtiyac duyulmaktadir.
TDCS ve etkileri uzerine arastirmalar hala genel olarak cok erken bir asamadayken, ilk sonuclardan bazilari ilginc gelecek potansiyeli oldugunu gostermektedir. Bununla birlikte, bu iddia edilen etkilerin ve uygulamalarin hepsi olmasa da cogu, bunlari tam olarak dogrulamak icin kapsamli ek arastirmalar gerekmektedir. Ek olarak, bu noktada, TDCS’nin yakin gelecekte resmi olarak onaylanmis ve yaygin olarak kullanilan bir tibbi tedavi haline gelmesi olasi degildir. Sadece gecici veya plasebo etkisine dayanmaktan ziyade, iddia edilen herhangi bir faydanin gercekten onemli ve uzun omurlu olup olmadigini belirlemek icin cok daha fazla arastirmaya ihtiyac duyulmaktadir. Ek olarak, saglikli insan kullanicilarda TDCS’nin genel guvenligi ve ozellikle potansiyel uzun vadeli etkileri iyi belirlenmemistir. Sonuc olarak, TDCS gelecek vaat eden bircok bilimsel ve tibbi arastirma yolu sunmaktadir, ancak henuz yaygin kullanim icin benimsenebilecegi bir asamada degildir.



alıntı