Türk denizcilik sektöründe son yýllarda baþarýlarýyla adlarýný duyuran “Kadýn denizciler” hem gemide hem de denizcilik sektöründe diðer alanlarda çalýþarak mesleðin artýk erkek egemenliðinde olmadýðýný gösteriyor.
Dünyaya baktýðýmýzda ise kadýnlarýn denizcilik sektörüne giriþinde ülkemizin biraz geriden geldiðini görsek de son 20 yýlda yaþanan büyük yükseliþ aslýnda bu açýðýn ne kadar hýzlý kapatýldýðýnýn bir göstergesi.

Denizciliðin kadýn-erkek ayýrt etmeksizin “Zor” bir meslek olduðu düþünüldüðünde ve kadýnlarýn cinsiyet doðasý gereði zorluklara ve güçlüklere oldukça dayanýklý bir yapýya sahip olduðu düþünüldüðünde aslýnda denizcilik mesleðini icrada bir avantaj bile saðlayabiliyor. Her ne kadar kas gücü konusunda toplumda sürekli ayrýma düþülse de, tüm bu “Kadýn iþte, yapamaz..” söylemlerini tersine çevirecek kadar akýllý, çalýþkan ve lider yöneticiler olma yolunda hýzla ilerliyorlar.

Ýlk kadýn denizciler.. Dünya üzerinde ilk kadýn denizciler 1600’lü yýllarda korsanlýk yaparak sektöre giriþ yapmýþtýr. Ticaret rotalarýnýn ve sömürgelerin yeni oluþmaya baþladýðý zamanlarda isimlerini tarihe “Efsane” olarak yazdýran Anne Bonney ve Mary Reed kadýn kimliklerini gizleyerek donanmaya katýldýlar. O zamanlar kadýn olarak bir asker olmanýn cezasý olduðundan Karayipler’de gemiden kaçýp baþka bir gemide korsan olarak çalýþmaya baþladýlar ve kendi gemilerini yönetecek konuma kadar yükseldiler. Karayip Denizi’nin tozunu attýrýyordular desek yeridir. Akibetlerinin tam ne olduðu bilinmese de biri yakalanmýþ hapse atýlmýþ ve diðeri de eceliyle hakkýn rahmetine kavuþmuþtur. Anne ve Mary’i denize iten ise eþlerinin
onlarý terkedip 2 çocuðuyla yalnýz baþýna býrakmasýydý ne yazýk ki. Ah þu erkekler..

Türk denizcilik sektöründe son yýllarda baþarýlarýyla adlarýný duyuran “Kadýn denizciler” hem gemide hem de denizcilik sektöründe diðer alanlarda çalýþarak mesleðin artýk erkek egemenliðinde olmadýðýný gösteriyor.


Peki kim bu kadýn denizciler? Kýsaca bir göz atalým:

Ýlk kadýn denizciler.. Dünya üzerinde ilk kadýn denizciler 1600’lü yýllarda korsanlýk yaparak sektöre giriþ yapmýþtýr. Ticaret rotalarýnýn ve sömürgelerin yeni oluþmaya baþladýðý zamanlarda isimlerini tarihe “Efsane” olarak yazdýran Anne Bonney ve Mary Reed kadýn kimliklerini gizleyerek donanmaya katýldýlar. O zamanlar kadýn olarak bir asker olmanýn cezasý olduðundan Karayipler’de gemiden kaçýp baþka bir gemide korsan olarak çalýþmaya baþladýlar ve kendi gemilerini yönetecek konuma kadar yükseldiler. Karayip Denizi’nin tozunu attýrýyordular desek yeridir. Akibetlerinin tam ne olduðu bilinmese de biri yakalanmýþ hapse atýlmýþ ve diðeri de eceliyle hakkýn rahmetine kavuþmuþtur. Anne ve Mary’i denize iten ise eþlerinin
onlarý terkedip 2 çocuðuyla yalnýz baþýna býrakmasýydý ne yazýk ki. Ah þu erkekler..

Efsanelerden biraz da reel hayata dönelim isterseniz. Türkiye’de gemiye ilk defa çýkan kadýnlar 1960-1970 yýllarýndan itibaren denizci eþleriydi. Hepsi eþiyle ayný gemide olmak için kamarot, miço yeterliliklerinden baþlamýþ ve aktif olarak çalýþmasalar dahi ilk defa “Gemide Kadýn” kavramýnýn ortaya çýkmasýný saðlamýþtýr. Zaman zaman Telsiz Zabiti rütbesine yükselip yardýmcý sýnýf köprüüstü zabiti olarak çalýþanlar da yok deðil. Bu iþin profesyonel olarak ilk icrasý ise 1996 yýlýnda Ýstanbul Üniversitesi Deniz Ulaþtýrma Ýþletme Mühendisliði’nden mezun kadýn denizciler tarafýndan yapýlmýþ ve buna müteakiben 1999 yýlýnda ÝTÜ Denizcilik Fakültesi’ne kadýn öðrenci alýmý baþlamýþtýr.

Bundan sonrasý ise çok hýzlý geliþmiþ Türkiye çapýndaki pek çok denizcilik okulu kadýn öðrencilere kapýsýný açmýþtýr.

Þaka gibi bir söylemdir aslýnda. Kadýn denizcilerin son 20 yýlý bu iddianýn doðru olmadýðýný ispatla geçmiþtir. Yine geçmiþ efsanelere bakarsak gemi de týpký bir kadýn gibi bakým ve ilgi gerektirdiðinden Ýngilizcede “She” yani kadýn olarak adlandýrýlmýþtýr. “Ee gemi de kadýn bir tane daha kadýn olursa gemi kadýný kýskanýr uðursuzluk olur lölölö..” gibi saçma bir düþünce sistemi mevcut ne yazýk ki. Buradan akademisyenlere sesleniyoruz lütfen bunun üzerine bir araþtýrma yapýnýz efendim. Kadýn denizcilerin çalýþtýðý gemiler mi daha çok batýyor yoksa erkeklerin mi? Hadi bakalým bunu da açýklayýn, oranlarý görelim hodri meydan!

Aslýnda bu söylem de denizciliðin geneli için geçerli olsa da en fazla maruz kalanlarýn kadýnlarýn olduðunu düþünüyoruz. Yaþýnýn gençliðini, narin yapýsýný görenler þaþýrsa da denizciliðin yetenek iþi olduðunun göstergesidir kadýnlar. Kaptan ve Baþmühendis olmak boy kilo iþi deðildir caným güzellik yarýþmasý mý bu? Bilek gücü, zeka ve organizasyon yeteneði herþeyi halleder. Soruya da cevap olsun gemi “kullanýlmaz” ki bir denizciye bu soruyu sorduðunuzda size gülüp geçecektir, koskoca gemileri araba mý sanmýþtýnýz?

Ah caným.. Gemide erkekler kadýnlardan daha çok iþine duygularýný karýþtýrýyor. Gemide kadýnlar çalýþmýyorken de dedikodu yapýlýyordu, çalýþýyor yine yapýlýyor. Kadýnýn olmasý bir þey deðiþtirmedi ki.. Tüm erkekleri genellemeyelim ama denizci erkeklerin kendi aralarýnda geçmiþten beridir bilinen bir tabir vardýr, yumuþatýlmýþ bir dille ifade edelim: “Baþ tarafta gaz çýkartsan, kýç tarafa tuvaletini yaptý diye gelir haberi.” Anladýnýz siz onu. Bu söz de kadýnlar nedeniyle çýktý diyen varsa gelsin.

Yok artýk daha neler dediðinizi duyar gibiyiz. Aslýnda bunu “Her limanda bir evlenme teklifi” olarak deðiþtirsek daha doðru olur. Türk bir denizci kadýn olmak Avrupa, Afrika, Amerika, Araplar ve Uzakdoðu dahil tüm ülkelerde oldukça ilgi çeken bir kavram olduðu için artýk sizi beðenmekten daha çok hayran kalýp evlenmek isteyenler oldukça fazla. Türk kadýnýnýn gemide nasýl çalýþabildiði üzerine en fazla þaþýran kiþilerin medeniyetler diyarý Avrupa ve Amerika’dan çýktýðýný biliyor muydunuz? Kadýn denizciler gittiði her limanda Türk kadýnýný ve Türk bayraðýný temsil etmenin gururunu yaþýyor. Bunun da ülkemiz kültürel izlenimi açýsýndan bir artý saðladýðýný unutmayalým.

Kadýn kýsmý limanda dýþarý mý çýkarmýþ caným? Otursun gemisinde.. Nasýl erkek denizcilerin en sevdiði limanlar Rusya, Ukrayna, Tayland falansa, kadýn denizciler bu konuda biraz daha ýlýmlý. Onlar için büyük bir alýþveriþ merkezi olan hem de ucuz Amerika gibi bir liman olsun yeter. Ýþte nasýl erkekler limanda dýþarý çýktýklarýnda “Streslerini (!)” atýyorlar kadýnlar da alýþveriþ yapýyorlar caným çok mu? Tabi Avrupa gibi güzel limanlar olduðunda turistik bir þehir gezisinin de
bir kadýn denizci için vazgeçilmez olduðunu unutmayalým. Bir de tavsiye; bilmediðiniz ülke limanlarýnda tek baþýnýza dýþarý çýkmayýn, gemide güvendiðiniz kafa dengi bir stajyer varsa size eþlik etmesini rica edin ve alýþveriþin keyfini çýkartýn.

Kadýn denizcinin aile hayatý.. Sektör dýþýndan bir erkeðin bir kadýn denizci sevgilisi varsa mükemmel bir sabrý olmasý ve kadýnýn da yokluðunda ona %100 sorgusuz bir güven duymasý gerekir. Gerçekten böyle bir iliþkiniz varsa oldukça þanslýsýnýz çünkü baþka sektörden insanlar -ki gemide aktif olarak çalýþmayan kiþilerden bahsediyoruz, 6 ay gidip uzakta kalmanýzý hazmedemeyebilir. Bu yüzden çoðu denizci kadýn denizci bir erkekle hayat kurma yoluna girer. Akademisyenlere araþtýrýlacak bir diðer konu daha çýkardýk; kadýn denizcilerin evlilikleri üzerine bir sosyoloji araþtýrmasý fena olmaz.

Diðer yandan, kadýn denizcilerde güzel örneklere baktýðýmýzda uzun yýllar denizde çalýþarak Kaptan, Baþmühendis rütbesine yükselip bir yandan da evlenip çocuk sahibi olmak artýk hayal deðil. Hatta çocuðunu da gemiye götürüp ailece gemide çalýþan kadýn kaptanlarýmýz baþmühendislerimiz de var. Bu arada unuttuk; kadýndan makineci de oluyor evet.

Ýþte en çok merak edilen konulardan biri: “Bir kadýn gemide ne yapar?”. Erkekten farký olmaksýzýn eþek gibi çalýþýr. Güverte zabiti ise seyirdeyken köprüüstü vardiyasýný tutar, güvertede çalýþýr, raspa yapar, boya yapar, limanlara yanaþýrken halat manevrasýn yönetir, çarmýhtan iner draft okur, orada-burada heryerdedir.

Makine zabitleri içinse mesai makine dairesinde ana makine, jeneratörler, kazan, seperatör vb. yardýmcý makinelerin bakým tutumlarýyla uðraþmakla geçer. Makineci bir kadýný atölyede valf alýþtýrýrken görürseniz þaþýrmayýn, durumu sindirerek sessizce alýþmaya çalýþýn. Toplum hiçbir zaman o ojeli ellerin yaða yakýta bulaþacaðýný hayal bile edemedi ancak ellerindeki yaðý mazotla temizleyen ama gemide ilk boþ vaktinde kendisine manikür yapmayý ihmal etmeyen kiþidir makineci kadýn. Bir de limanlarda dýþarý çýkarken süslenip püslendiðinizde gemide kimse sizi tanýyamaz. Tulumlu ve kapkara pis halinizi gördükten sonra bir an makyajlý halinize maruz kalan erkek çalýþma arkadaþlarýnýz þaþkýnlýklarýný gizleyemezler. Gerçekten makyajýn bir kadýnýn hayatýnda önemi büyük, týpký geminin bakýmý-boyasý gibi deðil mi?

Sadece aileniz akrabanýz deðil tüm komþular, mahalleli, köylü kim varsa sizin denizde çalýþtýðýnýzý bilir ve büyük gurur duyarlar. Bazen de “Kýzýný o kadar uzaklara nasýl gönderiyorsun?” diyerek anne babanýza sitemde bulunan patavatsýzlar da yok deðildir. Ekmek aslanýn midesinde sevgili amcacýðým. Siz sýcacýk yataðýnýzda uyurken ekmek parasý için okyanuslar denizler aþýlýyor fýrtýnalarda hayatlar geçiriliyor. Tüm bu zamanlarda kadýn denizcilerin en büyük dayanaðý onunla gurur duyan sevdikleridir. Mesleðe erkeklere göre x2 gönül ve emek vermiþ kimseler olduðundan þüpheniz olmasýn lütfen. Bu yüzden saygý duyun, ellerini öpün o kadýn denizcilerin.

Gemilerde bugüne kadar erkeklerin arasýnda göze batmamak için namus çizgisi çerçevesinde kýyafetlerinden, hal ve hareketlerine, sözlerine kadar pek çok þeye dikkat ederek çalýþmýþtýr kadýn denizciler. Çünkü herhangi bir yanlýþ hareketinin, “Üst”lerinin bunu bütün kadýn denizcilere mal edeceðini bilirler. O da bir annenin babanýn evladý, bir çocuðun annesi, ailenin küçük kýz kardeþi ve bir erkeðin hayatýný birleþtireceði bir eþtir. Kadýn nerede olursa olsun ona saygýlý davranmak gerekirken, gemide bunu “Hiyerarþi” çatýsý altýnda hiçe saymak hoþ olmuyor dikkat edelim.

Bir kadýn gemiye düzen ve çalýþma ortamýnda saygýyý getirir. Denizi tutkuyla seven kadýn denizcilerin kariyerlerine giden yollarýnda heveslerini kýrmak ve önlerini basit bir “Önyargý” ile kapatmaya çalýþmak gerici bir düþüncedir. Onlara saygý duyun ve kabullenin. Bir söz vardýr “Denizciler geçirdiði fýrtýnalarý, anneler doðum sancýlarýný unutmasalardý; ne yeni bir çocuk doðardý ne de bir denizci denize açýlýrdý..” Denizde geçirilen her zorluk sancýlýdýr, buna bir de kadýn doðasý eklendiðinde daha da zor olmasýna raðmen kadýn denizciler bunu belli etmeden gerektiði gibi görevlerine devam ederler.