DENÝZCÝLÝK, deniz ve gemi iþletmesiyle ilgili bir konudur. Ýnsanlar çok eski zamanlardan beri denizle ilgilenmiþ, uzak veya yakýn deniz seferleri yapmýþlardýr.

Eski devirlerde denizciler güneþe, yýldýzlara, karalardaki iþaretlere bakarak yollarýný bulurlardý. Tarih Öncesi devirlerin en cesur denizcileri muhakkak kî Fenikeliler’di. Büyükçe gemiler yapmýþlar, bunlarla uçsuz bucaksýz denizlere açýlmýþlardý. Öte yandan Vikingler, ekseriyetle deniz yolculuðuna çýkarlarken yanlarýna kuþ alýrlardý. Ufukta hiç kara görünmediði zamanlar kuþlarý salýverirler, gittiði tarafa gemiyi çevirirlerdi.

Ýngiltere’de Kýraliçe Elizabeth denizciliðe çok önem vermiþti. Onun’ zamanýnda Ýngiltere donanmasý dünyanýn en kuvvetli donanmalarýndan biri oldu. Kýraliçe Elizabeth, gemilerin denizlerde rahatça dolaþabilmelerini saðlýyacak çareler de aramýþtý. Bu arada, hidrografi ilmi çok ilerledi. XV. yüzyýlda «Denizci» diye ün salan Portekiz Prensi Hen-rico da denizciliðin kolaylaþmasýný saðlamak için bir rasathane kurdurttu. Böylece, güneþin, yýldýzlarýn çeþitli durumlarýndan denizcilik için faydalý olan birçok bilgi edinildi.

Kolomb, gemisiyle okyanusa açýldýðý zaman yanýnda bir pusula ile, güneþin saatten saate gökyüzünde aldýðý durumu gösteren grafikten baþka yön bildirici araç yoktu.

XVII. ve XIX. yüzyýllarda denizcilik bir hayli ilerledi. Keþfedilen birçok aletler, denizciliði eskisi gibi bir düpedüz ölüm yolculuðu olmaktan kurtardýlar. Fakat asýl XX. yüzyýlýn baþýnda denizcilik daha büyük ilerlemelere eriþtii Radyo (telsiz) ve radar gemilerin yollarýný bulmalarýnda, kazaya uðramadan, gidecekleri yere varmalarýnda önemli rol oynadý. Ayrýca, bütün dünyada kabul edilen beynelmilel denizcilik kanunlarý da eski devirlerde karþýlaþýlan birçok güçlükleri önlemiþtir.

Ýlk denize açýlan insanlardan bugüne kadar, denizciler için en önemli konularýn baþýnda gemilerin açýk denizlerde yürütme ve yönetilmesi gelmiþtir. Yüzyýllar boyunca büyük güçlüklerle baþarýlan bu iþ bugün bulunan aletler sayesinde çok güvenilir bir duruma gelmiþ bulunmaktadýr.

Denize açýlan bir gemide kaptanýn, yolunu bulabilmesi için, devamlý olarak çeþitli bilgiler edinmesi lâzýmdýr. Bu bilgiler þunlardýr: Zaman, yön, mesafe, hýz, durum.

Kaptan bunlar sayesinde:
1) Gideceði limana varmak için gemisinin ne gibi bir yol tutacaðýný,
2) Oraya belirli bir zamanda varabilmek için hangi hýzla gideceðini kestirir.

Gemiciler gidecekleri yere varmak için baþlýca dört usul kullanýrlar:

1 — Pusula ile: Çok eskiden beri kullaný-lagelmiþ bir usuldür. Bu usulde yol bulmak için harta, pusula ve parakete lâzýmdýr (Bk. Pusula; Parakete).

2 — Görerek yolculuk: Kara yakýn olduðu zaman kaptanlar deniz fenerlerine, þamandýralara, karadaki daha baþka belirli noktalara bakarak yollarýna devam ederler.

3 — Yýldýzlara bakarak yolculuk: Bu da denizcilikte çok eskiden beri kullanýlan bir usuldür. Güneþ, ay, yýldýzlar ve gezeðenlerin durumuna bakarak geminin yönü kestirilir (Bk. Yönler). Denizcilerde gökyüzündeki cisimlerin hangi saatlerde nerede bulunacaðýný kesin olarak gösteren rehberler vardýr. Yýldýzýn durumundan, ufukla yaptýðý açýdan gemilerin yeri anlaþýlýr. Çok eskiden beri denizcilere yol gösteren yýldýzlarýn baþýnda Güneþ ve Kutup Yýldýzý gelir. Kutup Yýldýzý tam Kuzey Kutbu’nun üstünde olduðundan kuzeyi gösterir. Bu bakýmdan kuzey yarýmküresindeki gemiciler geceleyin bu yýldýzdan çok faydalanýrlar (Bk. Kutup Yýldýzý).

4 — Elektronik aletler yardýmý ile yolculuk: Bu usulde telsiz, radyo, radar gibi yön bulucu araçlar kullanýlýr.

Geminin bulunduðu yeri anlamak için, fener kulesi, þamandýra, vs. gibi belli þeylere «kerteriz» noktasý denir. Geminin nerede bulunduðunu pusula ile ölçmeye, kerteriz noktalarýna göre tâyin etmeye de «kerteriz almak» denir. Genel olarak kerteriz bir yerin pusula kertelerine göre bulunduðu yön demektir.

Kaptan kara yakýnlarýnda yolculuk ederken geminin yönünü kerteriz noktalarýna göre tâyin eder. Hartaya iþaret eder, ayný zamanda seyir defterine geminin bulunduðu enlem ve boylamý yazar.

Açýk Denizlerde Yolculuk

Gemi iyice denize açýlýp da kara gözden kaybolduðu zaman kaptanlar geminin durumunu daha sýk kollamak zorundadýrlar. Gündüzün, genel olarak, güneþe bakýlarak gemini-n durumu tâyin edilir. Yýldýzlý gecelerde de sabit yýldýzlara bakarak yön bulunur. Burada kaptanýn öðrenmesi gereken þey yýldýzýn y^rle yaptýðý açýdýr. Bu açý sekstant-la ölçülür (Bk. Sekstant). Açýnýn ölçüldüðü andaki saat kaydedilir. Ondan sonra harta üzerinde çalýþýlarak geminin yeri bulunur.

Hava bulutlu veya sisliyse o zaman elektronik aletlerle yön bulunur. Geminin, ayrýldýðý limanla gitmek istediði liman arasýndaki yola «rota» denir. Gemi limandan ayrýlýrken kaptan önce harta üzerine rotasýný çizer (Bk. Harta). Yol boyunca saatte bir geminin hýzýna göre aldýðý yolu hesaplýyarak rotasýnýn üstüne iþaretler. Çok zaman rüzgâr ve akýntýlarýn etkisiyle gemi yolundan ayrýlmýþ olur. O zaman kaptan gemiyi yeniden rotasýna getirir.
Gemilerin kötü havalarda yönünü bulmasýný saðlýyan elektronik cihazlardan biri de «loran» dýr. II. Dünya Savaþý sýrasýnda geliþtirilen bu cihaz çok uzak mesafelerden yön bulmaya yarar. «Loran» ýn esasý kýyýda bulunan /ki verici istasyondur. Bu istasyonlarýn birbirinden uzaklýðý 300 • 600 km. kadardýr. Bunlar çok düzenli ve birbirinden aralýklý olarak özel radyo dalgalarý yayarlar. Açýk denizdeki geminin loraný iki dalganýn geliþi arasýndaki farký kaydeder. Verici istasyonlarýn nerede olduðu ve yayýnlarýnýn arasýndaki fark bilinince de loran hartasýna göre geminin yeri tâyin edilir. Loran, genel olarak, gündüzleri 1000, geceleri 2000 km.- mesafedeki gemilerin yönü bulmasýna yardým eder. Bilindiði gibi radar da kapalý havalarda gemilerin en büyük yardýmcýsýdýr (Bk. Radar).

Denizciliðin Geliþmesi

XII. yahut XIII. yüzyýllarda pusulanýn bulunuþuna kadar gemiciler yollarýný mümkün olduðu kadar karadan uzaklaþmamaya çalýþarak bulurlardý. Açýk denizde giplen gemiler güneþ, yýldýzlar ve daha çok kutup yýldýzýna bakarak yolunu bulurdu. Yýldýzlarýn ufka olan açýsýný bulmak için sekstant icadýndan önce «usturlap«» denilen bir alet kullanýlýrdý. Madenden yapýlmýþ daire biçiminde bir alet olan usturlapla ancak kabataslak bir Ölçme yapýlabiliyordu, o da sadece ilk keþif yolculuklarýnýn yapýldýðý sýralarda meydana getirilmiþti.

En eski denizci millet olarak Fenikeliler ve Kartacalýlar bilinmektedir. Viking’ler ise kuzeyin denizci milletiydi. Bunlar 1000 yýlarýnda Kuzey Amerika’ya seyahat etmiþlerdi.

Pusuladan sonra denizcilik daha emin bir hale geldi. Yap’ýlan keþiflerin yeni yeni ufuklar açmasý, yeni zenginlik kaynaklarýný meydana çýkarmasý denizciliðin önemini gittikçe artýrdý. XX.. yüzyýldan itibaren de denizcilik dev adýmlariyle geliþmeye baþladý (Bk. Deniz Taþýtlarý).

Ticari Denizcilik

Ticari denizciliðin geliþmesi daima askerî denizciliðin yaný sýra olmuþtur. Avrupa’nýn Amerika ile olan münasebetlerinin geliþmesi büyük yolcu ve yük gemilerinin yapýlmasýna yol açtý. XX. yüzyýldan itibaren büyük limanlarýn yapýlmasý ve gemilerin geliþmesiyle ticarî denizcilik iyice canlandý ve dünya ti-caretinde önemli bir yer tutmaya baþladý.

Doðu’da denizcilik Batý’daki kadar bir geliþme gösteremedi. Orta Doðu’dan Çin’e kadar olan memleketler eski usullerle denizciliðe devam ettiler.

Alýntýdýr.