22 Ağustos 1920 tarihinde meclisin çalışma prensipleri, niteliği ve oluşu-
muna dair eksiklerin giderilmesi amacıyla “Büyük Millet Meclisinin Şekil ve Ma-
hiyetine Dair Mevadd-ı Kanuniye” başlıklı kanun tasarısı meclisin onayına su-
nuldu. Ancak reddedildi. Meclisin ve hükümetin çalışma usullerine dair bu ek-
sikliklerin tamamlanamaması gerekçesiyle İcra Vekilleri Heyeti’nin 13 Eylül
1920’de hazırlamış olduğu otuz bir maddelik “Teşkilat-ı Esasiye Kanunu Layiha-
sı” veya “Halkçılık Programı” adlarındaki metin 18 Eylül 1920’de meclis genel

kuruluna sunuldu. Daha çok hükümet programı olarak kabul edilmesi istenen
bu metin, incelenmek ve gerektiği takdirde yeniden düzenlenmek üzere Encü-
men-i Mahsus’a gönderildi. 21 Ekim 1920’de çalışmalarını tamamlayan Encü-
men-i Mahsus, hazırladığı kanun tasarısını meclise sunmadan önce ülkenin
olağanüstü şartlarını ve meclisin üzerine düşen sorumlulukları anlatan “Büyük
Millet Meclisi Beyannamesi”39 adındaki bildiriyi yayımladı ve Encümen-i Mah-
sus’un hazırladığı kanun tasarısı 18 Kasım 1920’de “Teşkilat-ı Esasiye Kanunu”
adıyla meclis gündemine sunuldu. 2 aylık tartışmaların ardından 23 madde ve 1
ek madde olmak üzere “Teşkilat-ı Esasiye Kanunu”40 20 Ocak 1920 tarihinde
kabul edildi.41
Anayasa metnini özetlemek gerekirse; Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.
İdare şekli, halkın geleceğini kendisi ve bilfiil yönetmesi esasına dayalıdır (md. 1).
Yasama ve yürütme erkleri milletin yegâne ve gerçek temsilcisi olan Büyük Millet
Meclisi’ne aittir (md. 2). Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisi tarafından yönetilir
ve hükümeti “Büyük Millet Meclisi Hükümeti” unvanını taşır (md. 3). Büyük Mil-
let Meclisi vilayet halklarınca seçilen üyelerden oluşur (md. 4). Büyük Millet Mec-
lisi seçimleri 2 senede bir yapılır. Seçilen vekiller yeniden seçilebilirler. Eski vekil-
ler yenileri göreve başlayana kadar görevlerini sürdürmeye devam ederler. Yeni
seçimlerin yapılması mümkün değilse eski vekiller ancak bir sene daha görev
yaparlar. Vekiller sadece seçildikleri vilayetlerin değil, bütün ülkenin temsilcileri-
dirler (md. 5). Büyük Millet Meclisi genel kurulu kasım ayının başında davetsiz
toplanır (md. 6). Şer’i hükümlerin uygulanması, kanunların değiştirilmesi, duyu-
rulması, kaldırılması; barış ve savaş karar verme, vatan savunması kararının alın-
ması gibi hukuki esasların tamamı Büyük Millet Meclisine aittir. Kanunların ve
nizamların düzenlenmesi zamanın ihtiyaçlarına uygun şekilde fıkıh ve hukuk esas
alınarak yapılır. Meclis üyelerinin görev ve yetkileri özel bir kanun ile ayrıca belir-
lenecektir (md. 7). Büyük Millet Meclisi hükümeti bünyesinde çalışan daireler
meclisin seçtiği vekiller aracılığıyla yönetilir. Gerekli gördüğü takdirde vekilleri
değiştirebilir veya yönlendirebilir (md. 8). Büyük Millet Meclisi bir seçim dönemi
olmak üzere meclis başkanı seçer. Meclis başkanı, meclis adına imza koyma ve
Vekiller Heyeti’nin kararlarını onaylama yetkisine sahiptir. İcra Vekilleri Heyeti içlerinden birini reis seçebilir. Ancak Büyük Millet Meclisi Başkanı Vekiller Heye-
ti’nin yine de doğal başkanıdır (md. 9).42
Anayasanın bundan sonraki kısımlarında yerel yönetimler, yerel yönetim-
lerin görev alanları ve idare biçimleri belirlenmiştir. Buna göre; 2. bölüm; “ida-
re”, 3. bölüm; “Vilayet”, 4. bölüm; “Kaza”, 5. bölüm; “Nahiye”, 6. Bölüm;
“Umumi Müfettişlik” ve ek madde niteliğindeki son bölüm ise “Madde-i Mün-
feride” başlığını taşımaktadır.43
Oldukça kısa olan bu anayasa metni çerçeve anayasa niteliğinde olup kap-
samında yargılamaya ve temel hak ve hürriyetler barındırmamaktadır. Ancak
Teşkilat-ı Esasiye Kanunu, daha önceleri de dile getirilen hakimiyet-i milliyeyi,
“egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” diyerek yasalaştırmıştır. Metnin 2.
maddesinde yasama ve yürütme kuvvetlerinin TBMM’nin elinde bulunduğu
ifade edilmiş, 3. madde ile de “Türkiye Devleti” idaresinin meclise ait olduğu
belirtilmişti. 1921 Anayasasında İstanbul’da halen mevcut bulunan padişahın
devlet başkanı sıfatını taşıyor olması sebebiyle devlet başkanlığı makamı oluş-
turmamış olsa da anayasanın 3. maddesinden anlaşılacağı üzere egemenlik,
padişah ve Osmanlı hanedanından alınarak halka ve onun temsilcilerinin bu-
lunduğu meclise geçmişti. Daha sonra İstiklal Mahkemeleri’ni de kuracak olan
bu meclis, sadece yasama, yürütme erklerini değil yargıyı da elinde bulundur-
duğunu göstererek “kuvvetler birliği ilkesi”nin ve buna bağlı olarak “meclis
hükümeti sistemi”nin benimsemiş olduğunu kabul etmiştir. Bütün bunlardan
farklı olarak Anayasa, Kanun-ı Esasi’yi yürürlükten tamamen kaldırmamış, eksik
kaldığı konuları Kanun-ı Esasi ile tamamlamıştır.44
Anayasanın hukuki niteliğine değinmek gerekirse Teşkilat-ı Esasiye Kanu-
nu, Kanun-i Esasi ve fermanların aksine meclis eliyle hazırlanmış olması nede-
niyle çerçeve niteliğinde de olsa hukukçuların büyük çoğunluğu tarafından bir
anayasa metni olarak kabul görmüştür.