Buzullar, Buz Levhalari Ve Deniz Buzu

**CeReN** · 30 Kasım 2021, 15:01

Dunya’nin kara ve su yuzeylerinin yaklasIk %10’unu buzullar, buz tabakalari ve deniz buzu gibi cesitli buz formlari kaplar. Ancak bu donmus manzaralar, iklim degisIkliginin gercekligini hatirlattigi gibi ayni zamanda Dunya’nin kuresel ikliminde de hayati bir rol oynar. Bu yazida, bu rolun her bir buyuk buz formu icin ozel olarak nasil gorundugune dair bilgiler yer almaktadir.

Buzul Nedir?
Buzullar, uzun yillar boyunca buyuk, kalinlasmis buz kutlelerine sIkisan yagan karlardan ve kar buza donusecek kadar uzun sure bir yerde kaldiginda olusur. Buzullari benzersiz kilan, akma yetenekleridir, yani yati kutle nedeniyle buzullar cok yavas nehirler gibi akarlar. Bununla birlikte bazi buzullar futbol sahasi kadar kucukken, bazilari ise duzinelerce hatta yuzlerce kilometre uzunlugundadirlar.
Gunumuzde bulunan buzullarin cogu, Antarktika, Gronland ve Kanada Arktik gibi kutup bolgelerinde yer alirlar ve dunyanin toplam kara alaninin yaklasIk yuzde 10’unu kaplarlar. Buzullar, buzun arazinin yaklasIk yuzde 32’sini ve okyanuslarin yuzde 30’unu kapladigi son Buz Cagi’nin kalintilari olarak dusunulebilir. Cogu, son iki milyon yillik buzul caglarinda cok daha buyuk olcude kanit gosteren ve son birkac yuzyildaki geri cekilme belirtileri gosteren dag siralari icinde yer alir.
Bir buz ortusu, Kanada Kuzey Kutbu’ndaki Ellesmere Adasi’ndaki buz ortusu gibi, her yone akan ve bir buz tabakasi, 50.000 kilometrekareyi asan kubbe seklindeki bir buzul kutlesidir. Ayrica Dunyanin buz tabakalari Gronland ve Antarktika ile sinirlidir.

Buz Formlarinin Tanimlari
Buzullar, buz tabakalari ve deniz buzu, Dunya’nin kriyosferinin bir parcasi olan suyun kati formda Dunya’da yayilmaktadir. Buzullar, cok yillik kar birikimleri yuz veya daha fazla yil boyunca sIkisip buyuk buz katmanlari olusturdugunda olusan kara buzu alanlaridir. Aslinda o kadar buyuktur ki, kendi agirliklari altinda hareket ederler, cok yavas bir nehir gibi yokus asagi akarlar. Ancak, genellikle asla fark edilemezler. Cogu buzul, boyle bir salyangoz hizinda surunurler ve bu nedenle hareketleri ciplak gozle tespit edilmesi cok zordur.
Gunumuzde ki buzullar, buzun karalarin yaklasIk %32’sini ve okyanuslarin %30’unu kapladigi son buzul cagindan (Pleistocine Epoch) beri var olsa da, o zamandan beri onemli olcude azalmislardir. Bu buz formlari artik Alaska, Kanada Kuzey Kutbu, Antarktika ve Gronland gibi kisin yuksek kar yagisi ve yazin soguk sicakliklarin yasandigi bolgelerle sinirlidir. Buzullar, her yil ornegin Montana’nin Glacier Ulusal Parki gibi bu bolgelere yalnizca milyonlarca ziyaretci cekmekle kalmaz ayni zamanda onemli bir tatli su kaynagi olarak hizmet ederler. Erimis sulari akarsulara ve gollere beslenir, bunlar daha sonra da ekin sulamasi icin kullanilir. Buzullar ayrica daglik ancak kurak iklimlerde yasayan insanlar icin icme suyu saglar. Ornegin, Guney Amerika’da Bolivya’nin Tuni buzulu, La Paz halkinin yillik su ihtiyacinin en az %20’sini saglamaktadir. Ayrica buzul buzu ise, 20.000 mil kareden (50.000 kilometrekare) daha buyuk bir alani kaplarsa, buz tabakasi olarak bilinir.

Buzullar ve IsimlendirmeBuzullar, Buz Levhalari ve Deniz Buzu
Buz tabakalari ozelliklerine gore farkli isimler alirlar. Ornegin, en kucuk boyutlu buz tabakalarindan bazilarina buz kapaklari denirken, bir buz tabakasi suyun uzerinde uzanirsa ve eger bir buz tabakasindan bir parca koparsa bir buzdagi olarak adlandirilirlar. Karla kapli zemine benzeseler de, buz tabakalari tek bir kar ortusunden olusmaz. Binlerce yil boyunca biriken sayisiz kar ve buz tabakasindan olusurlar. Son buzul doneminde, buz tabakalari Kuzey Amerika’yi, Kuzey Avrupa’yi ve Guney Amerika’nin ucunu kaplamistir.
Ancak gunumuzde Gronland ve Antarktika buz levhalari olmak uzere sadece iki tane vardir. Ve bu Gronland ve Antarktika buz levhalari birlikte, Dunya’nin tatli su buzunun %99’unu icerir. Buz tabakalari ayrica buyuk miktarlarda karbondioksit ve metan depolayarak bu kuresel isinmaya neden olan sera gazlarini, atmosferden uzak tutarlar. Ornegin Antarktika buz tabakasi tek basina kabaca 20.000 milyar ton karbon depolar.

Deniz Buzu
Karada olusan buzullarin ve buz tabakalarinin aksine deniz buzu, donmus okyanus suyu ve okyanusta olusarak, buyur ve erirler. Ayrica kardes buz formlarindan farkli olarak, deniz buzu her yil degisir, kisin genisler ve her yaz bir miktar azalir. Kutup ayilari, foklar ve morslar da dahil olmak uzere kutup hayvanlari icin kritik bir yasam alani olmasinin yani sira deniz buzu, kuresel iklimi duzenlemeye yardimci olur. Parlak yuzeyi (yuksek albedo), kendisini uzaya geri gonderen gunes isiginin kabaca %80’ini yansitir ve bu, bulundugu kutup bolgelerini serin tutmaya yardimci olur.

Iklim DegisIkligi Bu Buz Formlarini Nasil Etkiler?
Tipki sicak bir yaz gununde buz kuplerinin sonunda gunese yenik dusmesi gibi, dunyanin buzu da kuresel isinmaya tepki olarak geri cekilir. 1994 yilindan bu yana her yil tahminen 400 milyar metrik ton buzul buzu kaybolmustur; Antarktika ve Gronland Buz Levhalari sirasiyla yilda 151 ve 277 milyar mt oraninda kutle kaybetmektedir. Kuzey Kutbu’ndaki en eski ve en kalin deniz buzunun %99’u kuresel isinma nedeniyle kaybedilmistir ve bu erime sadece kendi icinde ciddi bir dezavantaj olmakla kalmaz, ayni zamanda genel cevreyi olumsuz yonde etkiler.

Buz Kaybi Daha Fazla Isinmayi Tetikler
Buzullar, Buz Levhalari ve Deniz BuzuKuresel buz kaybinin sonuclarindan biri, bilim adamlarinin “buz-albedo geri besleme dongusu” dedigi olaydir. Buz ve kar, kara veya su yuzeylerinden daha fazla yansitici oldugundan yani daha yuksek bir albedoya sahip oldugundan, kuresel buz ortusu kuculdukce, Dunya yuzeyinin yansiticiligi da kuculur. Yani daha fazla gelen gunes radyasyonu (gunes isigi) bu yeni ortaya cikarilan daha koyu yuzeyler tarafindan emilir. Bu koyu yuzeyler daha fazla gunes isigini ve isiyi emdigi icin, bunlarin varligi daha fazla isinmaya neden olur.

Eriyen Sular Deniz Seviyesinin Yukselmesine Katki Saglar
Eriyen buzullar ve buz tabakalari ek bir sorun teskil eder: bu da deniz seviyesinin yukselmesidir. Icerdikleri su normalde karada depolandigindan, buzullardan gelen akis ve eriyik, dunya okyanuslarindaki su miktarini onemli olcude artirir. Ve asiri doldurulmus bir kuvete benzer sekilde, cok kucuk bir legene cok fazla su eklendiginde, su cevreleyen ortami sular altinda birakir. Ulusal Kar ve Buz Veri Merkezi’ndeki (NSIDC) bilim adamlari, Gronland ve Antarktika Buz tabakasinin tamamen erimesi durumunda, kuresel deniz seviyelerinin sirasiyla 20 fit ve 200 fit yukselecegine tahmin etmektedirler.

Cok Fazla Tatli Su Okyanuslari Dengesizlestirir
Buzullar, Buz Levhalari ve Deniz BuzuBuz erimesinden gelen akis da okyanusun tuzlu suyunun seyrelmesine veya tuzdan arindirilmasina yol acar. 2021 yilinda, kuzeydeki tropik bolgelerden Kuzey Atlantik Okyanusu’na ilik su tasimaktan sorumlu bir okyanus tasima bandi olan Atlantik Meridional Devrilme Dolasiminin (AMOC), eriyen buz tabakalarindan ve deniz buzundan gelen akis buyuk olasilikla tatli su nedeniyle bin yildan fazla bir suredir en zayif oldugu bilgisine ulasilmistir. Bu sorun, tatli suyun tuzlu sudan daha hafif bir yogunluga sahip olmasindan kaynaklanmaktadir ve bu nedenle, su akintilari batmama egilimindedir ve batmadan AMOC dolasimi durdurur.

ALİNTİ ~

30 Kasım 2021, 15:01	#1
CeReN Webmaster	Buzullar, Buz Levhalari Ve Deniz Buzu Dunya’nin kara ve su yuzeylerinin yaklasIk %10’unu buzullar, buz tabakalari ve deniz buzu gibi cesitli buz formlari kaplar. Ancak bu donmus manzaralar, iklim degisIkliginin gercekligini hatirlattigi gibi ayni zamanda Dunya’nin kuresel ikliminde de hayati bir rol oynar. Bu yazida, bu rolun her bir buyuk buz formu icin ozel olarak nasil gorundugune dair bilgiler yer almaktadir. Buzul Nedir? Buzullar, uzun yillar boyunca buyuk, kalinlasmis buz kutlelerine sIkisan yagan karlardan ve kar buza donusecek kadar uzun sure bir yerde kaldiginda olusur. Buzullari benzersiz kilan, akma yetenekleridir, yani yati kutle nedeniyle buzullar cok yavas nehirler gibi akarlar. Bununla birlikte bazi buzullar futbol sahasi kadar kucukken, bazilari ise duzinelerce hatta yuzlerce kilometre uzunlugundadirlar. Gunumuzde bulunan buzullarin cogu, Antarktika, Gronland ve Kanada Arktik gibi kutup bolgelerinde yer alirlar ve dunyanin toplam kara alaninin yaklasIk yuzde 10’unu kaplarlar. Buzullar, buzun arazinin yaklasIk yuzde 32’sini ve okyanuslarin yuzde 30’unu kapladigi son Buz Cagi’nin kalintilari olarak dusunulebilir. Cogu, son iki milyon yillik buzul caglarinda cok daha buyuk olcude kanit gosteren ve son birkac yuzyildaki geri cekilme belirtileri gosteren dag siralari icinde yer alir. Bir buz ortusu, Kanada Kuzey Kutbu’ndaki Ellesmere Adasi’ndaki buz ortusu gibi, her yone akan ve bir buz tabakasi, 50.000 kilometrekareyi asan kubbe seklindeki bir buzul kutlesidir. Ayrica Dunyanin buz tabakalari Gronland ve Antarktika ile sinirlidir. Buz Formlarinin Tanimlari Buzullar, buz tabakalari ve deniz buzu, Dunya’nin kriyosferinin bir parcasi olan suyun kati formda Dunya’da yayilmaktadir. Buzullar, cok yillik kar birikimleri yuz veya daha fazla yil boyunca sIkisip buyuk buz katmanlari olusturdugunda olusan kara buzu alanlaridir. Aslinda o kadar buyuktur ki, kendi agirliklari altinda hareket ederler, cok yavas bir nehir gibi yokus asagi akarlar. Ancak, genellikle asla fark edilemezler. Cogu buzul, boyle bir salyangoz hizinda surunurler ve bu nedenle hareketleri ciplak gozle tespit edilmesi cok zordur. Gunumuzde ki buzullar, buzun karalarin yaklasIk %32’sini ve okyanuslarin %30’unu kapladigi son buzul cagindan (Pleistocine Epoch) beri var olsa da, o zamandan beri onemli olcude azalmislardir. Bu buz formlari artik Alaska, Kanada Kuzey Kutbu, Antarktika ve Gronland gibi kisin yuksek kar yagisi ve yazin soguk sicakliklarin yasandigi bolgelerle sinirlidir. Buzullar, her yil ornegin Montana’nin Glacier Ulusal Parki gibi bu bolgelere yalnizca milyonlarca ziyaretci cekmekle kalmaz ayni zamanda onemli bir tatli su kaynagi olarak hizmet ederler. Erimis sulari akarsulara ve gollere beslenir, bunlar daha sonra da ekin sulamasi icin kullanilir. Buzullar ayrica daglik ancak kurak iklimlerde yasayan insanlar icin icme suyu saglar. Ornegin, Guney Amerika’da Bolivya’nin Tuni buzulu, La Paz halkinin yillik su ihtiyacinin en az %20’sini saglamaktadir. Ayrica buzul buzu ise, 20.000 mil kareden (50.000 kilometrekare) daha buyuk bir alani kaplarsa, buz tabakasi olarak bilinir. Buzullar ve IsimlendirmeBuzullar, Buz Levhalari ve Deniz Buzu Buz tabakalari ozelliklerine gore farkli isimler alirlar. Ornegin, en kucuk boyutlu buz tabakalarindan bazilarina buz kapaklari denirken, bir buz tabakasi suyun uzerinde uzanirsa ve eger bir buz tabakasindan bir parca koparsa bir buzdagi olarak adlandirilirlar. Karla kapli zemine benzeseler de, buz tabakalari tek bir kar ortusunden olusmaz. Binlerce yil boyunca biriken sayisiz kar ve buz tabakasindan olusurlar. Son buzul doneminde, buz tabakalari Kuzey Amerika’yi, Kuzey Avrupa’yi ve Guney Amerika’nin ucunu kaplamistir. Ancak gunumuzde Gronland ve Antarktika buz levhalari olmak uzere sadece iki tane vardir. Ve bu Gronland ve Antarktika buz levhalari birlikte, Dunya’nin tatli su buzunun %99’unu icerir. Buz tabakalari ayrica buyuk miktarlarda karbondioksit ve metan depolayarak bu kuresel isinmaya neden olan sera gazlarini, atmosferden uzak tutarlar. Ornegin Antarktika buz tabakasi tek basina kabaca 20.000 milyar ton karbon depolar. Deniz Buzu Karada olusan buzullarin ve buz tabakalarinin aksine deniz buzu, donmus okyanus suyu ve okyanusta olusarak, buyur ve erirler. Ayrica kardes buz formlarindan farkli olarak, deniz buzu her yil degisir, kisin genisler ve her yaz bir miktar azalir. Kutup ayilari, foklar ve morslar da dahil olmak uzere kutup hayvanlari icin kritik bir yasam alani olmasinin yani sira deniz buzu, kuresel iklimi duzenlemeye yardimci olur. Parlak yuzeyi (yuksek albedo), kendisini uzaya geri gonderen gunes isiginin kabaca %80’ini yansitir ve bu, bulundugu kutup bolgelerini serin tutmaya yardimci olur. Iklim DegisIkligi Bu Buz Formlarini Nasil Etkiler? Tipki sicak bir yaz gununde buz kuplerinin sonunda gunese yenik dusmesi gibi, dunyanin buzu da kuresel isinmaya tepki olarak geri cekilir. 1994 yilindan bu yana her yil tahminen 400 milyar metrik ton buzul buzu kaybolmustur; Antarktika ve Gronland Buz Levhalari sirasiyla yilda 151 ve 277 milyar mt oraninda kutle kaybetmektedir. Kuzey Kutbu’ndaki en eski ve en kalin deniz buzunun %99’u kuresel isinma nedeniyle kaybedilmistir ve bu erime sadece kendi icinde ciddi bir dezavantaj olmakla kalmaz, ayni zamanda genel cevreyi olumsuz yonde etkiler. Buz Kaybi Daha Fazla Isinmayi Tetikler Buzullar, Buz Levhalari ve Deniz BuzuKuresel buz kaybinin sonuclarindan biri, bilim adamlarinin “buz-albedo geri besleme dongusu” dedigi olaydir. Buz ve kar, kara veya su yuzeylerinden daha fazla yansitici oldugundan yani daha yuksek bir albedoya sahip oldugundan, kuresel buz ortusu kuculdukce, Dunya yuzeyinin yansiticiligi da kuculur. Yani daha fazla gelen gunes radyasyonu (gunes isigi) bu yeni ortaya cikarilan daha koyu yuzeyler tarafindan emilir. Bu koyu yuzeyler daha fazla gunes isigini ve isiyi emdigi icin, bunlarin varligi daha fazla isinmaya neden olur. Eriyen Sular Deniz Seviyesinin Yukselmesine Katki Saglar Eriyen buzullar ve buz tabakalari ek bir sorun teskil eder: bu da deniz seviyesinin yukselmesidir. Icerdikleri su normalde karada depolandigindan, buzullardan gelen akis ve eriyik, dunya okyanuslarindaki su miktarini onemli olcude artirir. Ve asiri doldurulmus bir kuvete benzer sekilde, cok kucuk bir legene cok fazla su eklendiginde, su cevreleyen ortami sular altinda birakir. Ulusal Kar ve Buz Veri Merkezi’ndeki (NSIDC) bilim adamlari, Gronland ve Antarktika Buz tabakasinin tamamen erimesi durumunda, kuresel deniz seviyelerinin sirasiyla 20 fit ve 200 fit yukselecegine tahmin etmektedirler. Cok Fazla Tatli Su Okyanuslari Dengesizlestirir Buzullar, Buz Levhalari ve Deniz BuzuBuz erimesinden gelen akis da okyanusun tuzlu suyunun seyrelmesine veya tuzdan arindirilmasina yol acar. 2021 yilinda, kuzeydeki tropik bolgelerden Kuzey Atlantik Okyanusu’na ilik su tasimaktan sorumlu bir okyanus tasima bandi olan Atlantik Meridional Devrilme Dolasiminin (AMOC), eriyen buz tabakalarindan ve deniz buzundan gelen akis buyuk olasilikla tatli su nedeniyle bin yildan fazla bir suredir en zayif oldugu bilgisine ulasilmistir. Bu sorun, tatli suyun tuzlu sudan daha hafif bir yogunluga sahip olmasindan kaynaklanmaktadir ve bu nedenle, su akintilari batmama egilimindedir ve batmadan AMOC dolasimi durdurur. ALİNTİ ~ ________________ Bizde MutSuz Olalim ~
	Alıntı Yap

Şu anda bu konuyu görüntüleyen etkin kullanıcılar: 1 (0 üye ve 1 ziyaretçi)