IRCForumu.ORG   sohbetkacak
reklamalanı


 
 
Seçenekler Stil
Alt 22 Mart 2022, 12:37   #1
Webmaster
CeReN - ait Kullanıcı Resmi (Avatar)

Standart Hayvanlarda Dormansi

Uyku hali ya da durgunluk da denilen dormansi, bir canlinin metabolik aktivitelerinin en aza indirildigi ve aktif gelisimin gecici olarak askiya alindigi bir donemi tanimlamak icin kullanilan genel bir terimdir. Cesitlilik, insanin doga deneyimini zenginlestiren faktorlerden biridir. Dormansi, cesitli bicimleriyle, yalnizca kendi icinde bir cesitlilik kaynagi saglamakla kalmaz, ayni zamanda bu fenomen, organizmalarin, aksi takdirde hayatta kalamayacaklari belirli ortamlarda gelismesine izin verir. Boylece, canlilar yilin zor zamanlarinda dayanabilir, enerji tuketimini ve uremeyi kosullarin daha uygun oldugu zamanlara Hayvanlarda Dormansierteleyebilirler. Dormansi, cevre kosullarinin degisimiyle yakindan iliskili olabilir. Cogu organizma, yasadigi cevrede dormant faza girislerini ya sonucsal ya da tahmine dayali bazi yollarla senkronize eder. Bir organizma zorlu kosullar basladiktan sonra dormansi durumuna giriyorsa sonucsal, olumsuz kosullar baslamadan hemen once dormansi fazina giriyorsa tahmini dormansi soz konusudur. Hava kosullarindaki cok ani degisIklikler, sonucsal dormansiye bagli olarak hayvanlar arasinda yuksek bir olum oranina yol acabilirken, organizmalar daha uzun sure aktif kaldiklari ve bu nedenle mevcut kaynaklari daha fazla kullanabildikleri icin kullanimi avantajli olabilir. Dormansinin hibernasyon, diyapoz, estivation, brumasyon ve torpor dahil olmak uzere farkli turleri vardir.

Hibernasyon (Kis Uykusu)
Hibernasyon, endotermlerde gerceklesen metabolik depresyon ve hareketsizligin bir asamasidir. Bircok hayvan tarafindan kis boyunca soguk havalardan ve yiyecek sIkintisindan kacmak icin kullanilan bir mekanizmadir. Bu enerji tasarrufu modu, basta vucut sicakliginda azalma, nefes almada yavasama, kalp atis hizinda azalma (yuzde 95’e varan) ve daha dusuk bir metabolizma hizi gibi fizyolojik degisIklikle karakterizedir. Hibernation ya tahmine dayalidir ya da sonucsaldir. Genellikle ture, ortam sicakligina ve yilin zamanina bagli olarak birkac gun veya hafta surebilir. Kis uykusuna yatan hayvanlarin vucudunda hazirlik amaciyla yaz sonu ve sonbaharda kalin bir yag tabakasi olusur. Bu tabaka uykuda olduklari surede enerji saglayacaktir.Hayvanlarda Dormansi
Iki tur hibernasyon modu vardir: zorunlu (obligat) hibernasyon ve istege bagli (fakultatif) hibernasyon. Zorunlu hibernasyon durumunda yiyecege ve ortam sicakligina erisimden bagimsiz sekilde uyunabilir. Fakultatif hibernatorler ise cok soguk oldugunda ve gida arzi azaldiginda kis uykusuna yatar. Zorunlu hibernatorler arasinda Bati Avrupa kirpileri, fare lemurlari, cesitli yer sincabi turleri ve kelebekler bulunur. Fakultatif hibernatorler, kara kuyruklu cayir kopeklerini icerir.
Kuslar genellikle kis uykusuna yatmazlar, bunun yerine torpor kullanirlar. Kis Aksam Kirlangici olarak bilinen istisnai bir kus kis uykusuna yatar. Bircok uzman, gunluk torpor ve hibernasyon (kis uykusu) sureclerinin bir sureklilik olusturduguna inanmaktadir. Ayi, kis uykusuna yattigi dusunulen bir hayvandir. Bununla birlikte, bir ayinin hibernasyon durumunda, metabolik depresyon derecesi, daha kucuk memelilerde gozlenenden cok daha azdir. Bircok bilim insani “hibernasyon” yerine “denning” terimini kullanmayi tercih etmektedir. Ayinin vucut isisi nispeten sabit kalir (37 C’den yaklasIk 31 C’ye dusurulur) ve kolayca uyandirilabilir. Buna karsilik, kis uykusuna yatan yer sincaplarinin ic vucut sicakliklari -2C’ye kadar dusebilir. Yine de, bilim camiasinda bu konuda cok fazla tartisma vardir, bazilari kara ayilarin daha gelismis bir hibernasyon modu kullanilan gercek kis uykusuna yattigini dusunmektedir.

Diyapoz (Duraklama)
Diyapoz, siddetli cevresel kosullarin tekrarlayan donemlerine yanit olarak daha dusuk metabolik aktivite ile belirgin olan, gecikmis bir gelisim asamasidir. Diyapoz tahmini olabilir, bu hayvanin genotipi tarafindan onceden belirlenir. Diyapoz, cogunlukla boceklerde bulunan ve yasam dongusunun herhangi bir asamasinda ortaya cikabilen bir uyku zamanidir ancak yumurta ve pupa gibi hareketsiz evrelerde oldukca yaygindir. Sonbahar ve ilkbahar arasinda olgunlasmamis boceklerde buyume ve gelismenin askiya alinmasi ve yetiskin boceklerde cinsel aktivitenin durdurulmasi ile karakterizedir. Hayvanlarin asiri sicaklik, kuraklik veya yiyecek eksIkligi ile yasamalarinin bir yoludur.
Yetiskin bir kelebek veya sivrisinek, korunakli bir yerde oldugu surece kisin soguguna dayanabilir. Diger bocekler koza olusturur. Diger bazi durumlarda, disi birkac uyari sinyalinden sonra “diyapaz” yumurtalar birakir. Bu yumurtalar, yumurtadan yetiskine kadar olan dongulerini durduracaktir. Ornegin, ipekbocekleri erken embriyolar olarak, cekirgeler orta derecede buyumus embriyolar olarak ve cingene guveleri tam olarak olusturulmus embriyolar olarak diyapoz yaparlar.
Sicaklik ve fotoperiyottaki kritik degerlerin otesindeki degisim, hayvanlarin diyapoza girmesi icin uyari sinyalleri olarak calisir. Ornegin, kisa gun bocekleri icin daha uzun fotoperiyotlar, uzun gun bocekleri icin ise daha kisa fotoperiyotlar uyari sinyalleridir. Bu sinyaller, buyume hormonunun baskilanmasina veya salinmasina neden olan boceklerin endokrin islevselligini etkiler, boylece diyapozun baslamasina veya sona ermesine yol acar. YaklasIk 130 memeli turu ve cesitli yumurtlayan balik turleri, embriyonik diyapoz yasar. Embriyonik diyapoz, embriyolarin uterus (dol yatagi) duvarina gecikmeli olarak baglanmasi ( ornegin Kizil geyik gibi memelilerde)ve yavrularin kosullarin en uygun oldugu ilkbaharda dogmasina neden olmasi ile karakterizedir.

Estivation (Yaz Uykusu)Hayvanlarda Dormansi
Estivasyon (Latince yaz anlamina gelen “aestas” kelimesinden gelir), kis uykusuna oldukca benzeyen ancak yaz aylarinda, cevresel sicakliklarin saglikli fizyolojik fonksiyonun gerceklesmesi icin cok yuksek oldugu nadir bir uyku hali seklidir. Kurak kosullara ve yuksek sicakliklara tepki olarak azalan metabolik hiz ve hareketsizlik ile karakterize edilir. Omurgalilar ve omurgasizlar, kurumayi onlemek icin estivasyon durumuna girebilirler. Estivasyona (yaz uykusuna) gecen hayvanlar, mevsimin potansiyel olarak zararli etkilerinden (vucut sicakligindaki artis veya goreceli su eksIkligi gibi) kacinmak veya aksi takdirde rekabet halinde olabilecekleri diger turlerle temastan kacinmak icin bir yazi hareketsiz ve isiya karsi yalitilmis olarak gecirirler.
Estivate durumundaki hayvanlar, fizyolojik durumlarini hizla tersine cevirebildikleri ve normale donebildikleri icin daha hafif bir uyku halindeymis gibi gorunurler. Estivasyon durumuna giren organizmalarin ana kaygisi, suyu tutmak ve enerjiyi korumak, vucut organlarini ve hucrelerini stabilize ederken korunan enerjinin kullanimini paylastirmaktir.
Kaliforniya kirmizi bacakli kurbagasi da dahil olmak uzere bazi hayvanlar, yiyecek ve su kaynaklari dusuk oldugunda enerji tasarrufu icin harekete gecebilir. Sicak ve kurak zamanlar geldiginde, estivatorler uyumak icin guvenli bir yer (genellikle yeraltinda) bulurlar. Estivatorlerin vucutlari yavaslar. Solunum ve kalp atisi cok yavaslar. Surungenler, estivasyon donemlerinde yuzde 90-95 daha az enerji kullanirlar. Hayvanlar bu sure zarfinda hareket etmez, buyumez veya yemek yemez.
Estivasyona giren hayvanlardan arasinda solucanlar, bahce salyangozlari, timsahlar, col kaplumbagalari, akcigerli baliklar ve semenderler bulunur. Akcigerli balik, kurumus bir golun yuzeyinde olusan camura kendini gomerek uykuya gecer. Bu durumda, akcigerli baliklar uzun yillar hayatta kalabilir. Diger hayvanlar yuvalarinda uyur ve sonbaharin gelmesini bekler. Salyangozlar ayrica gunun sicak donemlerinde de uyurlar. Toprak sicakligindan uzaklasarak bitki ortusune dogru hareket ederler ve su kaybini onlemek icin kabuklarina acilan acikligin uzerine bir zar salgilarlar. Hem karada yasayan hem de suda yasayan memeliler estivasyona ugrar. Hicbir primat ve hicbir tropikal memelinin yaz uykusuna gectigi bilinmese de 2004’te Almanya, Marburg’daki Philipps Universitesi’nden hayvan fizyologu Kathrin Dausmann ve is arkadaslari, Madagaskarli, endemik bir tur olan sisman kuyruklu cuce lemurunun yedi ay boyunca kucuk bir circir bocegi cukurunda kis uykusuna yattigina veya estivasyona ugradigina dair kanitlar bulmuslardir.

BrumasyonHayvanlarda Dormansi
Brumasyon, sogukkanli (ektotermik) hayvanlarin cok soguk havalarda maruz kaldiklari hibernasyona benzer bir dormansi durumu icin kullanilan bir terimdir. Dogada, bu hayvanlar genellikle cevrelerinde bir sekilde izole edilebilecekleri uyku yerleri (hibernakulumlar) bulurlar. Oyuklar, kaya yariklari, magaralar ve olu bitki ortuleri dogada belgelenmis uyku yerlerine birkac ornektir. Bazi iliman turler su altinda bile brumate olabilir. Brumasyon genellikle gun isiginin azalmasi ve kisin soguk olmasiyla tetiklenir.
Surungenler, sonbaharin sonlarinda endojen uyaranlara (hormonlardaki degisim, amino asit konsantrasyonu vb. gibi) veya eksojen yani dis uyaranlara (sicakligin dusmesi ve fotoperiyodun kisalmasi gibi) yanit olarak brumasyona girer, artan sicakliklar, daha uzun gunler ve barometrik basinctaki degisIklikler gibi dissal uyaranlar tarafindan tetiklenen ilkbaharda brumasyondan cikar. Bir surungen brumate oldugunda, uyusuk hale gelir, bazen soguk mevsim boyunca hic hareket etmez. Subtropikal hayvanlar ve ekvatorun yakininda bulunanlar, genellikle herpetekulturistlerin (surungen yetistiricilerinin) gercek brumasyon dedikleri seye maruz kalmazlar.
Surungenler aylar boyunca hicbir sey yemeden yasayabilecekleri icin brumasyondan hemen once normalden daha fazla yiyecek tuketirler. Sicaklik azaldikca daha az yerler ya da artik hic yemezler fakat uykuda bile olsalar su icmeleri gerekecektir. Bu nedenle brumasyon sirasinda sadece su icme ihtiyacini gidermek icin uyanip sonra tekrar uykuya donebilirler. Brumasyon surecinde diskilamaz veya hareket edemezler. Bir surungenin uyku suresinin uzunlugu son derece degiskendir. Brumasyon asamasi, surungenin sagligina, yasina ve boyutuna, hava sicakligina bagli olarak yaklasIk sekiz ay surebilir. Iliman ve col turleri, subtropikal ve tropik turlere gore cok daha uzun sure brumate olma egilimindedir. Erkek surungenler genellikle disilerden once ortaya cikar ve ureme basarisi sanslarini artirmaya yonelik ureme bolgeleri olusturmalari icin yeterli zaman saglar. Surungenler hayatlarinin ilk yilinda tam olarak brumasyona girmezler; bunun yerine daha az yer ve yavaslar.
Brumasyon veya “gecici olum” genellikle bir hayatta kalma taktigidir. Ornegin, Rus kaplumbagalari (Testudo horsfieldi) bulunduklari alanlarda yazin 37-38 santigrat derece sicakligin uzerinde yasar ve kis aylarinda sicakliklar donma noktasinin cok altina duser. Brumasyon secenegi olmadan bu hayvanlar yok olur. Boylece, bazen 182-183 cm. kadar derin olan yuvalar insa ederler ve kosullar uygun hale gelene kadar iclerinde kalirlar. Bu sure zarfinda, kaplumbagalarin besleme, sindirim ve diskilama gibi fizyolojik islevleri neredeyse durma noktasina gelir. Kalp ve solunum hizlari da duser. Brumasyon (ve genel olarak kis yavaslamasi) surungen uremesini de etkiler. Genel olarak, daha dusuk sicakliklar erkeklerde sperm uretimini tetikler ve disileri ilkbaharda yumurtlamaya hazirlar. Yaygin olarak kabul edilen oruntu nedeniyle, bircok surungen yetistiricisi, surungenlerinde ureme davranisini tetiklemek icin brumasyon veya hafif sicaklik dususleri kullanir.
Brumasyon her zaman belirli tehlikeler olmadan gerceklesmez ve bunun sonucunda bircok vahsi ve evcil hayvan kaplumbagasi olur. Kis, kutu kaplumbagalar icin tehlikeli bir zaman olsa da, kaplumbagayi hazirlamak ve uygun kis uykusu turunu saglamak, evcil kaplumbagalarin guvenli bir sekilde kislamasina izin verecektir. Ekim ayi civarinda, acik hava kafeslerinde tutulan kaplumbagalarin istahi azalmaya baslayacaktir. Ic mekanlarda barindirilan bazi kaplumbagalar, cevrelerindeki ince degisIkliklere tepki verdiklerinden ve brumasyona girmeye calistiklari icin yiyecekleri reddetmeye baslayabilirler. Kaplumbagalarin oda sicakliginda uykuda kalmasina izin vermek tehlikelidir. Tam spektrumlu aydinlatmanin acik tutuldugu sure gunde 14 saate cikarilmalidir. Kapali ortamdaki nemin yuksek kaldigindan emin olmak ve gece sicakligini 24 derecenin uzerinde tutmak gerekir. Bu degisIklikler yaz benzeri kosullari taklit eder ve genellikle ic mekan kaplumbagasini tum kis boyunca aktif tutar. Evcil hayvan kutusu kaplumbagalarini brumate etmek gerekli degildir. Cok genc veya yeni edinilmis kaplumbagalar brumate edilmemelidir, ancak kis aylarinda kapali habitatlarda tutulmalidir. Bolge iklim, yirtici hayvanlar veya uygun olmayan topraklar nedeniyle guvenli brumasyon icin uygun degilse, zeminde brumasyon yapmalarina izin verilmemelidir. Bunun yerine, yapay hibernacula ( siginilacak yer) kullanilmali veya tum kis kapali habitatlarda aktif tutunmalidir. Sadece tum yaz boyunca iyi beslenen saglikli kutu kaplumbagalar kis uykusuna yatirilmalidir.

TorporHayvanlarda Dormansi
Torpor, genellikle dusuk vucut sicakligi ve metabolizma hizi ile karakterize olan, bir hayvanda azalmis fizyolojik aktivitenin (genellikle kisa sureli) bir halidir. Torpordan gecen hayvanlar arasinda kuslar (hatta kucuk sinek kuslari) ve yarasalar gibi bazi kucuk memeliler bulunur. Torpor, ozellikle hareketsizlik donemlerinde vucut sicakliginin kisa sureli olarak ortam seviyesine dusurulmesidir. Bu hayvanlar gunun aktif kisminda normal vucut sicakliklarini ve aktivite seviyelerini korurlar fakat vucut sicakliklari gunun bir bolumunde (genellikle gece) enerji tasarrufu icin duser. Cogu hayvan torpor veya hibernasyon sirasinda tehlikededir. O kadar yavaslar ve etraflarinda olup bitenlerden habersizdirler ki yakalanmalari kolaydir.
Torpor, organizmanin normalde yuksek vucut isisini korumak icin kullanilacak olan enerji miktarini korumasini sagladigindan, genellikle hayvanlarin soguk bir iklimde hayatta kalmasina yardimci olmak icin kullanilir. Kostebekler, sincaplar ve ziplayan fareler gibi bazi hayvanlar, kis boyunca bu yogun derin kis uykusu durumuna girerler. Su birikintileri kurursa akcigerli baliklar torpor durumuna gecer. Madagaskar’da, Tenrecidae (genel adi tenrekler) denilen memeli turleri yaz aylarinda yiyecek kitsa torpor durumuna gecer. Bircok kus gece hipotermisi gosterir. Vucut sicakligi gece boyunca kabaca 3-5 C duser ve metabolizmalari da gunluk aktif hizin yaklasIk yarisina duser.
Kara ayilar, genellikle kis uykusuna yattigi dusunulse de oyle degildir, gercek anlamda bir torpor (uyusukluk) durumuna girerler. Vucut sicakliklari solunum ve kalp atisi ile birlikte duserken, torpor durumundaki cogu hayvan kadar onemli olcude azalmaz. Yine de bilim camiasinda bu konuda cok fazla tartisma vardir.


ALİNTİ ~
________________

Bizde MutSuz Olalim ~
 


Şu anda bu konuyu görüntüleyen etkin kullanıcılar: 1 (0 üye ve 1 ziyaretçi)
 
Seçenekler
Stil

Yetkileriniz
Konu Acma Yetkiniz Yok
Cevap Yazma Yetkiniz Yok
Eklenti Yükleme Yetkiniz Yok
Mesajınızı Değiştirme Yetkiniz Yok

BB kodu Açık
Smileler Açık
[IMG] Kodları Açık
HTML-Kodu Kapalı
Trackbacks are Açık
Pingbacks are Açık
Refbacks are Kapalı



Tüm Zamanlar GMT +3 Olarak Ayarlanmış. Şuanki Zaman: 13:27.