Bitkilerde Durum Ve Yer Degistirme Hareketleri

**CeReN** · 22 Mart 2022, 12:10

Organizmalar, ic uyaranlara ek olarak dis uyaranlara da yanit verir. Hayvanlar dis uyaranlara tepki olarak hareket eder ve yerlerini degistirirler. Bitkiler bir yerden baska bir yere hareket etmezler, fakat dis uyaranlara tepki olarak durum degistirme hareketleri gosterirler. Bitkilerde gorulen hareketler isiga dogru hareketleri, ciceklerin acilip kapanmasini, su ve besin arayan gelisen koklerin buyumesini vb. icerir. Otonomik ve paratonik hareketler olmak uzere iki tur hareket vardir. Bu hareketler kendi aralarinda da cesitlere sahiptir.

Otonomik HareketlerBitkilerde Durum ve Yer Degistirme Hareketleri
Otonomik hareketler genlerin katilimi nedeniyle bazi ic sebeplerden ya da uyaranlardan dolayi kendiliginden olusan hareketlerdir. Otonom hareketler genlerle ilgili olmasi nedeniyle dogustan mevcuttur. Otonom hareketler 3 tiptir. Bunlar taktik hareketler, torgor hareketleri ve buyume hareketleridir.

1-Taktik Hareketler
Bunlar, tum bir hucrenin veya organizmanin hareketleri, yani ic uyaran nedeniyle hareketliliktir. Taktik hareket, uyarana dogruysa pozitif, uyarandan uzaga dogruysa negatif olabilir. Taktik hareketler yer degistirme hareketleridir, gocum ya da taksis hareketleri de denir. Genel olarak sucul bitkilerde ve ureme hucrelerinde gozlenir. Uyaranin dogasina gore iki grupta siniflandirilirlar.
a)Fototaktik hareket: Isigin uyarisina tepki olarak yapilan harekettir. Hareket, isIk kaynagina dogru (pozitif) veya isIk kaynagindan uzaga (negatif) olabilir. Pozitif taktik hareketin en iyi ornegi, kloroplastin sIklozis (sitoplazmadaki dairesel hareket) nedeniyle pasif hareketidir. Bu hareket, kloroplastin CO2 fiksasyonu icin optimum isigi emmesine yardimci olur. IsIk yogunlugu ve yonleri, kloroplastlarin hucre ici dolasimini etkiler. Euglena adli kamcili bir hucrelilerin yasadigi ortamda, isigin bulundugu yone hareket etmesi yani yer degistirmesi de pozitif bir fototaktik hareket ya da fototaksi hareketidir.
b) Kemotaktik hareket: Kimyasallarin uyaranlarina tepki olarak ortaya cikan harekete kemotaktik hareketler veya kemotaksi denir. Yumurtadan salinan nukleik asit uyarisina yanit olarak cigerotu, karayosunu ve egrelti otlarinin spermlerinin arkegoniaya dogru hareket etmesi buna bir ornektir.

2-Turgor Hareketleri
Turgor basinci, suyun uyguladigi, plazma zarini hucre duvarina dogru iten ve hucrenin seklini ve sertligini koruyan basinctir. Turgor hareketi, su kazanimi veya kaybinin bir sonucu olarak turgor ve hucre buyuklugundeki farkli modifikasyonlardan kaynaklanmaktadir. Mimoza (kustum otu) veya diger adiyla “dokunma bana” bitkisinin bilesIk yaprakciklarinin her birinin hizli hareketleri ile bitkilerin uyku hareketleri bu hareket kategorisine girer yani sebep turgor degisimleridir.
Uyku hareketleri: Fasulye bitkileri ve fasulye ailesinin bazi uyeleri, yapraklarini aksamlari indirir ve sabahlari kaldirir. Bunlara uyku hareketleri denir. Bu uyku hareketleri, pulvinustaki turgor basincindaki gunluk degisIkliklerden kaynaklanmaktadir. Yapragin surgunle birlesme yeri olan pulvinus, nispeten buyuk hucreler arasi bosluklara ve merkezi bir damar (iletim) doku dizisine sahip parankimatoz hucrelerden olusan yaprak sapinin sismis bir parcasidir. Pulvinus’un alt tarafindaki turgor basinci arttiginda yapraklar yukselir ve yatay hale gelir. Pulvinusun alt tarafinda turgor basinci azaldiginda yapraklar asagi iner ve uyku pozisyonuna gecer.Bitkilerde Durum ve Yer Degistirme Hareketleri
Yaprakciklarin hizli hareketleri: Hassas bir bitki olan Mimoza’nin bilesIk yapragina dokunuldugunda yaprakciklar katlanir. Her yaprakcigin tabanindaki pulvinustaki hucreler tarafindan hizli turgor kaybindan kaynaklanan bu eylem bir veya iki saniye surer. Gozlemler, potasyum (K+) iyonlarinin once hareket ettigini ve bunun da suyun eksozmoz yoluyla hucreden ayrilmasini tetikledigini ortaya cikarmistir. Turgoru geri kazanmak ve yapragin ic siskinligini geri getirmek yaklasIk on dakika surer.

3-Buyume Hareketleri
Buyume hareketleri, govde, kok, dallar, tomurcuklar vb. gibi bitki organlarinin iki tarafindaki esit olmayan buyumeden kaynaklanir. Uc cesit buyume hareketi vardir.
a) Epinasti:
Yaprak, petaller (ciceklerin tac yapraklari) ornek gosterilebilir. Tomurcuk durumunda yapragin ust yuzey alani, alt yuzey alanina gore daha fazla buyume gosterir. Bu tomurcuklarin acilmasina yol acar..
b) Hiponasti:
Tomurcuk durumundaki yapragin alt yuzey alanindaki gelisme, ust yuzey alanindaki gelismeden fazla ise, tomurcuk kapali kalacaktir.
c) Nutasyon:
Genc govdenin buyuyen ucu, apeksin karsit taraflarindaki gelisim ya da buyume degisIklikleri (asimetrik buyume) nedeniyle zikzak tarzinda hareket eder. Bu gelisme sekline nutasyon denir. Nutasyon hareketleri, sarilicilarda ve tirmanici bitkilerde gorulur.

Paratonik Hareketler
Bu hareketler genlerin katilimi olmadan dis nedenlerden (basinc, isi, sicaklik, su, gunes isigi, yercekimi, kimyasallar, turgor gibi) kaynaklanmaktadir.
Paratonik hareketlerin bazilari yonludur yani uyaranin yonu harekette etkilidir, bazilari da yonsuzdur. Ornegin tropik hareketler yonlu, nastik hareketler yonsuzdur. Bitkilerde otonomik hareketler de paratonik hareketler de gorulebilir. Paratonik hareketler tropik ve nastik hareketler olarak iki grupta toplanir:

1-Tropik hareketler
Uyaran (isIk, su, dokunma, kimyasal madde, yercekimi) yonunde meydana gelen buyume hareketleri tropik hareketler olarak bilinir. Yanit protoplazmaya bir taraftan etki eder. Tropizma ya da yonelme adiyla da bilinen bu hareketler uyarana dogru veya uyaricidan uzaklasma seklinde yani hareket pozitif veya negatif olabilir.
Hareket egilme ya da bukulme seklindedir. Isimlendirme uyaranin cesidine gore yapilir. Ornegin bitkilerin uc kisimlarinin isiga dogru bukulmesi fototropizma, koklerin topragin derinlerine dogru yani yercekimine dogru yonelmesine jeotropizma adi verilir. Uyaran kimyasal bir madde ise bu durumda gerceklesen hareketin adi kemotropizma, koklerin suya dogru yonelmesi ise hidrotropizmadir. Tropizma hareketleri oksin gibi bitki hormonlarindan kaynaklanir ve nastik hareketlere gore yavastir.

2-Nastik hareketlerBitkilerde Durum ve Yer Degistirme Hareketleri
Nastik hareketler, dis uyaranin yonunden bagimsiz olan bitki hareketleridir. Yanitin yonu, dokulardaki ic kontrol mekanizmalari tarafindan onceden belirlenir. Tropizmalardan farkli olarak, uyaranin(isIk, sarsinti, sicaklik, dokunma…) yonune veya aksi tarafa karsi belirgin bir bukulme yoktur. Bu bitki tepkileri, kalici olan buyume hareketleri veya tersine cevrilebilen turgor hareketleri olabilir.
Nastik hareketler acilip kapanma seklinde olabilir. Uyaranin yonu onemli degildir. Ornegin aksamsefalari gibi bazi bitkilerin cicekleri gunduzleri acilip geceleri kapanir. Bu, fotonasti olarak adlandirilir. Tam tersi, cicekleri gece acilip gunduz kapanan bitkiler de bulunmaktadir. Tepkiler, isIk yogunluguyla ilgilidir. Uyaran isIk oldugu gibi sicaklik da olabilir. Cigdem, lale gibi bitkilerin ciceklerinde gozlenen sicaklik yukseldiginde acma, dustugunde kapanma hareketi termonasti olarak adlandirilir. Uyaran sarsinti ise gerceklesen irganim ya da irkilme hareketi sismonasti, dokunma ise tigmonasti olarak adlandirilmaktadir. Sismonastinin en guzel ornegi mimozadir. Bitki sarsildigi zaman yaprakciklari kapanir. Bocekcil bitkilerin yapraklarinin uzerine bir bocek kondugunda yapraklarda bulunan hassas dokunaclara temas eder ya da dokunursa ve yapraklar hizli bir sekilde kapanarak bocegi icine hapseder. Bu nasti tipine tigmonasti adi verilir. Nastilerin temel sebebi turgor degisimleridir ve tropik hareketlerden daha hizlidir, pozitiflik ya da negatiflik yoktur.
Tropik ve nastik hareketlere bir baska yazida daha detayli deginilecektir.

Bazi Bitkilerdeki Tohum Hareketleri
Bazi bitkiler tohumlarini hareket ettirir. Bitkilerin bazilarinda meyvelerde ya da tohum kapsullerinde ozel gorevlerin yerine getirilmesine yonelik patlama, turgor degisimlerinden kaynaklanan firlatma ya da fiskirma hareketleri gerceklesir. Olgun tohum kapsulleri basit bir dokunmayla bile acilabilir ve tohumlar disari firlatilabilir. Bu hareket o tohum kapsulunde ya da meyvede bir kez gerceklesir. Daha sonra olgunlasmayi takiben bitkinin farkli meyvelerinde ya da tohum kapsullerinde gerceklesebilir. Yerli orman hashasi ya da kirlangicotu hashasi (Stylophorum diphyllum), tuylu aci tere ya da killi kodim (Kakule hirsuta), adi cadi findigi agaci (Hamamelis virginiana) ve tek yillik rozet ya da pervane cicegi (Catharanthus roseus), patlayici tohum kapsulleri yoluyla yayilan bitkilerin tanidik ornekleridir. Esek hiyari, aci kavun, seytan kelegi gibi adlarla bilinen Ecbalium adli bitkinin tohumlari meyve icindedir. Olgunlastigi zaman meyveler saptan ayrilmaktadir. Basincin da etkisi ile olgun meyvelerin diplerindeki delikten tohumlar fiskirir ve etrafa dagilir.
Bitkilerde cansiz dokularda yine turgor asimetrisinden kaynaklanan hidratasyon hareketleri gorulebilir. Bu hareketin buyumeyle ilgisi yoktur, fizikseldir. Egilme, kivrilma veya spirallesme gibi degisIklikler olusur. Bu degisIklikler kuru meyvelerde meyvenin acilmasi, kuru tohumlarda ise tohumlarin dagilmasini ya da etrafa yayilmasini saglar. Donbaba ciceginin tohumlarinda bulunan spiral seklindeki uzanti da neme duyarlidir. Bu spiral uzanti kuru havada kivrilir, nemli havada ise gevser ve acilarak duzlesir. Bu hareket ile yere dusen tohumun sarmal ucu topraga dokunduktan sonra bir matkap ucu gibi donme saglar ve tohum topraga girmis olur.

ALİNTİ ~

22 Mart 2022, 12:10	#1
CeReN Webmaster	Bitkilerde Durum Ve Yer Degistirme Hareketleri Organizmalar, ic uyaranlara ek olarak dis uyaranlara da yanit verir. Hayvanlar dis uyaranlara tepki olarak hareket eder ve yerlerini degistirirler. Bitkiler bir yerden baska bir yere hareket etmezler, fakat dis uyaranlara tepki olarak durum degistirme hareketleri gosterirler. Bitkilerde gorulen hareketler isiga dogru hareketleri, ciceklerin acilip kapanmasini, su ve besin arayan gelisen koklerin buyumesini vb. icerir. Otonomik ve paratonik hareketler olmak uzere iki tur hareket vardir. Bu hareketler kendi aralarinda da cesitlere sahiptir. Otonomik HareketlerBitkilerde Durum ve Yer Degistirme Hareketleri Otonomik hareketler genlerin katilimi nedeniyle bazi ic sebeplerden ya da uyaranlardan dolayi kendiliginden olusan hareketlerdir. Otonom hareketler genlerle ilgili olmasi nedeniyle dogustan mevcuttur. Otonom hareketler 3 tiptir. Bunlar taktik hareketler, torgor hareketleri ve buyume hareketleridir. 1-Taktik Hareketler Bunlar, tum bir hucrenin veya organizmanin hareketleri, yani ic uyaran nedeniyle hareketliliktir. Taktik hareket, uyarana dogruysa pozitif, uyarandan uzaga dogruysa negatif olabilir. Taktik hareketler yer degistirme hareketleridir, gocum ya da taksis hareketleri de denir. Genel olarak sucul bitkilerde ve ureme hucrelerinde gozlenir. Uyaranin dogasina gore iki grupta siniflandirilirlar. a)Fototaktik hareket: Isigin uyarisina tepki olarak yapilan harekettir. Hareket, isIk kaynagina dogru (pozitif) veya isIk kaynagindan uzaga (negatif) olabilir. Pozitif taktik hareketin en iyi ornegi, kloroplastin sIklozis (sitoplazmadaki dairesel hareket) nedeniyle pasif hareketidir. Bu hareket, kloroplastin CO2 fiksasyonu icin optimum isigi emmesine yardimci olur. IsIk yogunlugu ve yonleri, kloroplastlarin hucre ici dolasimini etkiler. Euglena adli kamcili bir hucrelilerin yasadigi ortamda, isigin bulundugu yone hareket etmesi yani yer degistirmesi de pozitif bir fototaktik hareket ya da fototaksi hareketidir. b) Kemotaktik hareket: Kimyasallarin uyaranlarina tepki olarak ortaya cikan harekete kemotaktik hareketler veya kemotaksi denir. Yumurtadan salinan nukleik asit uyarisina yanit olarak cigerotu, karayosunu ve egrelti otlarinin spermlerinin arkegoniaya dogru hareket etmesi buna bir ornektir. 2-Turgor Hareketleri Turgor basinci, suyun uyguladigi, plazma zarini hucre duvarina dogru iten ve hucrenin seklini ve sertligini koruyan basinctir. Turgor hareketi, su kazanimi veya kaybinin bir sonucu olarak turgor ve hucre buyuklugundeki farkli modifikasyonlardan kaynaklanmaktadir. Mimoza (kustum otu) veya diger adiyla “dokunma bana” bitkisinin bilesIk yaprakciklarinin her birinin hizli hareketleri ile bitkilerin uyku hareketleri bu hareket kategorisine girer yani sebep turgor degisimleridir. Uyku hareketleri: Fasulye bitkileri ve fasulye ailesinin bazi uyeleri, yapraklarini aksamlari indirir ve sabahlari kaldirir. Bunlara uyku hareketleri denir. Bu uyku hareketleri, pulvinustaki turgor basincindaki gunluk degisIkliklerden kaynaklanmaktadir. Yapragin surgunle birlesme yeri olan pulvinus, nispeten buyuk hucreler arasi bosluklara ve merkezi bir damar (iletim) doku dizisine sahip parankimatoz hucrelerden olusan yaprak sapinin sismis bir parcasidir. Pulvinus’un alt tarafindaki turgor basinci arttiginda yapraklar yukselir ve yatay hale gelir. Pulvinusun alt tarafinda turgor basinci azaldiginda yapraklar asagi iner ve uyku pozisyonuna gecer.Bitkilerde Durum ve Yer Degistirme Hareketleri Yaprakciklarin hizli hareketleri: Hassas bir bitki olan Mimoza’nin bilesIk yapragina dokunuldugunda yaprakciklar katlanir. Her yaprakcigin tabanindaki pulvinustaki hucreler tarafindan hizli turgor kaybindan kaynaklanan bu eylem bir veya iki saniye surer. Gozlemler, potasyum (K+) iyonlarinin once hareket ettigini ve bunun da suyun eksozmoz yoluyla hucreden ayrilmasini tetikledigini ortaya cikarmistir. Turgoru geri kazanmak ve yapragin ic siskinligini geri getirmek yaklasIk on dakika surer. 3-Buyume Hareketleri Buyume hareketleri, govde, kok, dallar, tomurcuklar vb. gibi bitki organlarinin iki tarafindaki esit olmayan buyumeden kaynaklanir. Uc cesit buyume hareketi vardir. a) Epinasti: Yaprak, petaller (ciceklerin tac yapraklari) ornek gosterilebilir. Tomurcuk durumunda yapragin ust yuzey alani, alt yuzey alanina gore daha fazla buyume gosterir. Bu tomurcuklarin acilmasina yol acar.. b) Hiponasti: Tomurcuk durumundaki yapragin alt yuzey alanindaki gelisme, ust yuzey alanindaki gelismeden fazla ise, tomurcuk kapali kalacaktir. c) Nutasyon: Genc govdenin buyuyen ucu, apeksin karsit taraflarindaki gelisim ya da buyume degisIklikleri (asimetrik buyume) nedeniyle zikzak tarzinda hareket eder. Bu gelisme sekline nutasyon denir. Nutasyon hareketleri, sarilicilarda ve tirmanici bitkilerde gorulur. Paratonik Hareketler Bu hareketler genlerin katilimi olmadan dis nedenlerden (basinc, isi, sicaklik, su, gunes isigi, yercekimi, kimyasallar, turgor gibi) kaynaklanmaktadir. Paratonik hareketlerin bazilari yonludur yani uyaranin yonu harekette etkilidir, bazilari da yonsuzdur. Ornegin tropik hareketler yonlu, nastik hareketler yonsuzdur. Bitkilerde otonomik hareketler de paratonik hareketler de gorulebilir. Paratonik hareketler tropik ve nastik hareketler olarak iki grupta toplanir: 1-Tropik hareketler Uyaran (isIk, su, dokunma, kimyasal madde, yercekimi) yonunde meydana gelen buyume hareketleri tropik hareketler olarak bilinir. Yanit protoplazmaya bir taraftan etki eder. Tropizma ya da yonelme adiyla da bilinen bu hareketler uyarana dogru veya uyaricidan uzaklasma seklinde yani hareket pozitif veya negatif olabilir. Hareket egilme ya da bukulme seklindedir. Isimlendirme uyaranin cesidine gore yapilir. Ornegin bitkilerin uc kisimlarinin isiga dogru bukulmesi fototropizma, koklerin topragin derinlerine dogru yani yercekimine dogru yonelmesine jeotropizma adi verilir. Uyaran kimyasal bir madde ise bu durumda gerceklesen hareketin adi kemotropizma, koklerin suya dogru yonelmesi ise hidrotropizmadir. Tropizma hareketleri oksin gibi bitki hormonlarindan kaynaklanir ve nastik hareketlere gore yavastir. 2-Nastik hareketlerBitkilerde Durum ve Yer Degistirme Hareketleri Nastik hareketler, dis uyaranin yonunden bagimsiz olan bitki hareketleridir. Yanitin yonu, dokulardaki ic kontrol mekanizmalari tarafindan onceden belirlenir. Tropizmalardan farkli olarak, uyaranin(isIk, sarsinti, sicaklik, dokunma…) yonune veya aksi tarafa karsi belirgin bir bukulme yoktur. Bu bitki tepkileri, kalici olan buyume hareketleri veya tersine cevrilebilen turgor hareketleri olabilir. Nastik hareketler acilip kapanma seklinde olabilir. Uyaranin yonu onemli degildir. Ornegin aksamsefalari gibi bazi bitkilerin cicekleri gunduzleri acilip geceleri kapanir. Bu, fotonasti olarak adlandirilir. Tam tersi, cicekleri gece acilip gunduz kapanan bitkiler de bulunmaktadir. Tepkiler, isIk yogunluguyla ilgilidir. Uyaran isIk oldugu gibi sicaklik da olabilir. Cigdem, lale gibi bitkilerin ciceklerinde gozlenen sicaklik yukseldiginde acma, dustugunde kapanma hareketi termonasti olarak adlandirilir. Uyaran sarsinti ise gerceklesen irganim ya da irkilme hareketi sismonasti, dokunma ise tigmonasti olarak adlandirilmaktadir. Sismonastinin en guzel ornegi mimozadir. Bitki sarsildigi zaman yaprakciklari kapanir. Bocekcil bitkilerin yapraklarinin uzerine bir bocek kondugunda yapraklarda bulunan hassas dokunaclara temas eder ya da dokunursa ve yapraklar hizli bir sekilde kapanarak bocegi icine hapseder. Bu nasti tipine tigmonasti adi verilir. Nastilerin temel sebebi turgor degisimleridir ve tropik hareketlerden daha hizlidir, pozitiflik ya da negatiflik yoktur. Tropik ve nastik hareketlere bir baska yazida daha detayli deginilecektir. Bazi Bitkilerdeki Tohum Hareketleri Bazi bitkiler tohumlarini hareket ettirir. Bitkilerin bazilarinda meyvelerde ya da tohum kapsullerinde ozel gorevlerin yerine getirilmesine yonelik patlama, turgor degisimlerinden kaynaklanan firlatma ya da fiskirma hareketleri gerceklesir. Olgun tohum kapsulleri basit bir dokunmayla bile acilabilir ve tohumlar disari firlatilabilir. Bu hareket o tohum kapsulunde ya da meyvede bir kez gerceklesir. Daha sonra olgunlasmayi takiben bitkinin farkli meyvelerinde ya da tohum kapsullerinde gerceklesebilir. Yerli orman hashasi ya da kirlangicotu hashasi (Stylophorum diphyllum), tuylu aci tere ya da killi kodim (Kakule hirsuta), adi cadi findigi agaci (Hamamelis virginiana) ve tek yillik rozet ya da pervane cicegi (Catharanthus roseus), patlayici tohum kapsulleri yoluyla yayilan bitkilerin tanidik ornekleridir. Esek hiyari, aci kavun, seytan kelegi gibi adlarla bilinen Ecbalium adli bitkinin tohumlari meyve icindedir. Olgunlastigi zaman meyveler saptan ayrilmaktadir. Basincin da etkisi ile olgun meyvelerin diplerindeki delikten tohumlar fiskirir ve etrafa dagilir. Bitkilerde cansiz dokularda yine turgor asimetrisinden kaynaklanan hidratasyon hareketleri gorulebilir. Bu hareketin buyumeyle ilgisi yoktur, fizikseldir. Egilme, kivrilma veya spirallesme gibi degisIklikler olusur. Bu degisIklikler kuru meyvelerde meyvenin acilmasi, kuru tohumlarda ise tohumlarin dagilmasini ya da etrafa yayilmasini saglar. Donbaba ciceginin tohumlarinda bulunan spiral seklindeki uzanti da neme duyarlidir. Bu spiral uzanti kuru havada kivrilir, nemli havada ise gevser ve acilarak duzlesir. Bu hareket ile yere dusen tohumun sarmal ucu topraga dokunduktan sonra bir matkap ucu gibi donme saglar ve tohum topraga girmis olur. ALİNTİ ~ ________________ Bizde MutSuz Olalim ~
	Alıntı Yap

Şu anda bu konuyu görüntüleyen etkin kullanıcılar: 1 (0 üye ve 1 ziyaretçi)