COVID-19 Pandemi Sonrasinda Ongorulen Ruh Sagligi Kosullari

**CeReN** · 11 Aralık 2021, 14:32

COVID-19 salgini, bireyler, topluluklar, kuruluslar, toplumlar, devletler ve kuresel olarak birden fazla duzeyde faz gecislerini tetiklemistir. Ancak pandeminin olumsuz etkisi, gunumuzde tanik olunan akut etkilerle kalmayacaktir. COVID-19’un sonuclari da ayni derecede yikici olacak ve onceki krizlerden ders cikarildiysa, ozellikle ekonomi, egitim ve saglik sektorleri bundan kurtulmak icin uzun yillar ihtiyaci vardir. Pandeminin tetikledigi resesyonlarin, dusuk yatirim ve parcalanmis kuresel ticaret nedeniyle ekonomi uzerinde orta ve uzun vadeli etkileri olacaktir. Bu da kuresel ekonomik gorunumu olumsuz etkileyecek ve issizlik oranlarinda daha yavas toparlanmaya neden olacaktir. Bu egilim, issizlik oranlarinin 2008 oncesi seviyelere donmesinin yedi yil surdugu 2008 kuresel mali krizinde de gorulmustur.
2008 kuresel mali krizinde de gorulen bir egilim olan, ozellikle yuksek olmasi beklenen genc issizligi ile birlikte issizlik deneyimlerinin heterojen bir sekilde dagilacagini belirtmek onemlidir. Is kayiplari ve issizligin, isten cikarilan iscilerin istihdami, kazanclari ve gelir beklentileri uzerinde uzun sureli etkileri vardir. Ayrica gencler icin yara izi etkisine ve bu da her ek issizlik ayi icin yilda ~%1,2 oraninda kalici olarak daha dusuk kazanclara yol acar. Egitim sektoru icin simulasyonlar, okullarin kapanmasi nedeniyle kuresel olarak ~0,6 yillik egitimin kaybedilecegini ve en buyuk oranin daha dusuk sosyo-ekonomik statudeki cocuklarda meydana gelecegini gostermektedir. Bu, cogu okula geri donmeme riski tasiyan bu cocuklar icin zincirleme etkilere neden olabilir.
COVID-19 Pandemi Sonrasinda Ongorulen Ruh Sagligi KosullariArastirmalar, 2021’de ~24 milyon ek cocugun ve gencin okulu birakabilecegini veya okulu gecemedigini gosterir. Cocuklarin ve genclerin egitimi uzerindeki etkiler, akut donemlerin otesine gecebilir ve yillar sonra, okullarin bes ay boyunca kapali kalmasi durumunda, halihazirda okulda olan ogrencilerin calisma hayatlari boyunca 10 trilyon dolarlik kazanc kaybedebilecegini one suren modellerle yillar sonra olumsuz etkiler yaratabilir.
Onceki krizlerden ders alarak, bireylerin ekonomik ve egitimsel beklentileri uzerindeki olumsuz etkilerin ayni zamanda orta ve uzun vadeli saglik sonuclari olacagini biliyoruz. Issizlik ve is guvencesizligi, tum nedenlere bagli olumlerde artis, kardiyovaskuler hastaliktan olum, intihar ve daha yuksek zihinsel sIkinti, madde kotuye kullanimi, depresyon ve anksiyete oranlari dahil olmak uzere cesitli olumsuz saglik sonuclariyla baglantilidir. Cocuklarin ve annelerin beslenme yoksunlugu da kucuk cocuklarin bilissel gelisimini olumsuz etkileyebilir.
Ekonomi ve saglik bireylerin ve toplumun egitimi uzerindeki bu olumsuz etkiler bir araya geldiginde esitsizlikleri artiracak ve sosyal hareketliligi azaltacaktir. En buyuk refah etkileri, en yoksul haneler icin meydana gelecek ve bu, onlar icin daha yavas iyilesmelere ve ongorulemeyen nesiller arasi etkilere yol acacaktir. Bu egilimler, 2008 kuresel mali krizinin yani sira onceki pandemilerde de gorulmektedir.

COVID-19 ve Sonrasinda Tetiklenen Faz Gecislerinin Temel Belirsizligi
COVID-19 pandemisinin ve sonrasindaki genis kapsamli etkileri goz onune alindiginda, bireylere veya sistemlere ne olacagini tam olarak tahmin etmek mumkun degildir. Bu temel belirsizligi kabul ederek, herhangi bir karmasIk sistemin baska bir temel ozelligini, yani COVID-19 oncesi bir duruma geri dondurulemeyecegini kabul etmek de onemlidir. KarmasIk bir sistemin, ozellikle olusturulan organizasyonlar ve toplumlar gibi kendi kendini organize eden sistemlerin tersine cevrilebilirligi, girdilerin ve bu girdilere verilen tepkilerin tarihinde belirli bir asamanin onemine isaret eden histerezis kavrami tarafindan bilgilendirilir.
Sistemler, sisteme bir sok olusturan, onu sistemin esigine dogru iten ve kritiklik noktasini asip istikrarsiz bir COVID-19 durumuna getiren COVID-19 tarafindan aniden etkilenen, pandemi oncesi istikrarli bir durumda hayal edilebilir. Kararsiz COVID-19 durumu bir sure daha devam edecek ve pandemisinin akut etkileri azaldikca sistem stabilize olacak ve sonrasi istikrarli bir kararli duruma yaklasacaktir.
Dunya histerezise maruz kalan karmasIk bir sistem merceginden bakildiginda, kararli bir durumun yalnizca sistemin bir faz gecisine yol acabilecek sistemik girdilere yanit olarak yasanan ongorulemeyen dalgalanmalara tabi olmadigini gosterdigini belirtmek onemlidir. Bu baglamda, sistemin adil, hakkaniyetli veya sistemin tum unsurlari icin esit derecede faydali oldugunu gostermez. Ayrica, sistem COVID-19 sonrasi duruma ulastiginda, karmasIk sistemin geri dondurulemezligi kendini gosterecek cunku pandemi oncesi durumlara geri donmek cok zordur oldugundan yeni bir durumla uzlasmak gerekir.

COVID-19 ve Sonrasinin Neden Oldugu Temel Belirsizlik Durumlarinda Bulussal Yontemler
COVID-19 pandemisinin bize dayattigi temel belirsizlikle basa cikmak icin stratejiler gelistirirken, temel belirsizlik ve risk durumlari arasindaki farki anlamak onemlidir. Risk durumlarinda, farkli degiskenlerin nasil etkilesime girdigi hakkinda bilgi sahibiyiz. Ayrica girdilerin bir sisteme etkisini dogru, saglam bir sekilde olcme ve cogu zaman tahmin etme yetenegine sahibiz. Riskli bir durumda, daha fazla veri, sonuclar hakkinda tahmin yapma yetenegini artiracaktir. Bununla birlikte, temel bir belirsizlik durumunda, daha fazla veri, asiri uyum sorununa yol acabilir.
COVID-19 Pandemi Sonrasinda Ongorulen Ruh Sagligi KosullariBu buyuk veri gunlerinde, daha fazla verinin her zaman yardimci olacagini ve daha iyi tahminler yapmayi saglayacagini bekleme egilimi vardir. Bu risk durumlari icin gecerlidir, ancak eylemlerin sonuclarinin tahmin edilemez oldugu ve buyuk miktarda verinin yalnizca yanlis bir guvenlik hissi verecegi temel belirsizlik durumlari icin gecerli degildir. Bu asiri takma sorunu, son zamanlarda Google Grip trendleri ile uluslararasi duzeyde gosterilmistir. Temel belirsizlik durumlarinda, Gigerenzer ve diger davranissal ekonomistlerin calismalari, bulussal yontemler olarak bilinen basit yaklasimlarin, buyuk veri modellerine dayali karmasIk algoritmalardan daha iyi performans gosterebilecegini gostermistir.
Sezgisel yontemler, karar vericinin yerel baglamina uyarlanmis stratejilerdir ve fazla uydurmayi onleyebilir, karar vermek icin gereken kaynaklari azaltabilir ve ayni zamanda hicbir zaman tam olarak anlasilamayan veya kontrol edilemeyen karmasIkligi goz ardi ederek daha dogru yargilari destekler. Ampirik calismalarda bazi bulussal yontem ornekleri arasinda, yatirimcilarin portfoyleri cesitlendirmeye yardimci olmak icin N alternatife esit olarak kaynak tahsis ettigi yatirim icin 1/N kurali vardir Ve bir karar vericinin alternatifleri arastirdigi ve karar vericinin arzusunu asan ilk secenegi sectigi tatmin edici yer alir.

COVID-19 Sonrasinda Saglik Bilgili Bulussal Yontemlerin Sosyal Belirleyicileri
COVID-19 pandemisi ve sonrasi, faz gecislerini temelde belirsiz sekillerde ve cogu zaman olumsuz sonuclarla yonlendirecek dogrusal olmayan olaylari temsil eder. Karar vericilerin karsi karsiya oldugu temel belirsizlige ragmen, vatandaslarin ve toplumlarin karsi karsiya oldugu olumsuz etkileri azaltmaya yonelik adimlar atilmali, ideal olarak daha surdurulebilir, esnek, adil ve hakkaniyete uygun bir gelecek donemi insa etmek icin daha proaktif bir yaklasim benimsenmelidir. Su anda gorulen ve gelecekte gorecegimiz degisIkliklerle basa cikmak icin ideal yaklasim, uygun bulussal yontemleri tasarlamak ve uygulamaktir. Ancak ele alinmasi gereken onemli bir soru, bu bulussal yontemlerin neye odaklanmasi gerektigidir.
Su anda dunya capinda pek cok hukumet tarafindan kullanilan bulussal yontem, ekonomileri, saglik sistemlerini ve daha genel olarak toplumu desteklemek icin borc vermektir. Bu dogru bir yaklasim olsa da, kuresel sisteme dahil edilen 24 trilyon dolarin gerekli oldugunu, ancak vatandaslarin simdi ve gelecekte karsilasacaklari istirabi tam olarak ele almak icin yeterli olmadigini kabul etmek onemlidir.
Saglik sonuclarinin %70-80’inin, konut, egitim, is, ulasim, besleyici gida, temiz hava, temiz su, madde kotuye kullanimi icin destek hizmetleri ve aile ici istismara yonelik hizmetler gibi bircok faktorleri iceren sagligin sosyal belirleyicilerinden kaynaklandigi iyi bilinmektedir. Bireysel ve toplumsal duzeylerde sagligin sosyal belirleyicilerini ele almak icin tasarlanan bulussal yontemler, dayanikliligi artirmada, iyilesmeyi desteklemede ve ideal olarak, bireysel, orgutsel, toplumsal, devlet veya kuresel duzeylerde kotu saglik durumlarina gecis asamalarini onlemede uzun bir yol kat edecektir. Sagligin aktif olarak gelistirilmesi, sadece hastaliklari ve nufustaki en yuksek risk gruplarina odaklanmak yerine, en buyuk etkiye sahip faktorleri ele alarak tum risk profilini daha dusuk bir risk durumuna kaydirmak icin saglik uzerine, yani sagligin sosyal belirleyicileri calismaya gecmek gerektirir.
COVID-19 Pandemi Sonrasinda Ongorulen Ruh Sagligi KosullariCOVID-19’un olumsuz etkileri isiginda, saglik uzerinde bu kadar buyuk etkisi olan sosyal belirleyicilere odaklanmak daha da zorunludur cunku hangi asamalarin otesinde kotu saglik durumlarina gecisin gerceklesecegi esIkleri dogru bir sekilde tahmin etmek mumkun degildir. Ayrica, bir kez daha yuksek risk gruplarina ve kotu saglik durumlarina gecis yapildiginda, sistemleri tekrar saglikli bir duruma getirmek icin gereken mudahale duzeyi cok daha yuksek olacaktir. Cogu durumda geri dondurulemez olabilir, ornegin, bazi bireyler yoksulluga itilirlerse, yoksulluk tuzaklarindan kurtulmakta zorlanirlar. En iyi secenek, COVID-19 karsisinda dayanikliligi tesvik etmektir ve bunu yapmak, sagligin sosyal belirleyicilerine odaklanmayi gerektirir.

ALİNTİ ~

11 Aralık 2021, 14:32	#1
CeReN Webmaster	COVID-19 Pandemi Sonrasinda Ongorulen Ruh Sagligi Kosullari COVID-19 salgini, bireyler, topluluklar, kuruluslar, toplumlar, devletler ve kuresel olarak birden fazla duzeyde faz gecislerini tetiklemistir. Ancak pandeminin olumsuz etkisi, gunumuzde tanik olunan akut etkilerle kalmayacaktir. COVID-19’un sonuclari da ayni derecede yikici olacak ve onceki krizlerden ders cikarildiysa, ozellikle ekonomi, egitim ve saglik sektorleri bundan kurtulmak icin uzun yillar ihtiyaci vardir. Pandeminin tetikledigi resesyonlarin, dusuk yatirim ve parcalanmis kuresel ticaret nedeniyle ekonomi uzerinde orta ve uzun vadeli etkileri olacaktir. Bu da kuresel ekonomik gorunumu olumsuz etkileyecek ve issizlik oranlarinda daha yavas toparlanmaya neden olacaktir. Bu egilim, issizlik oranlarinin 2008 oncesi seviyelere donmesinin yedi yil surdugu 2008 kuresel mali krizinde de gorulmustur. 2008 kuresel mali krizinde de gorulen bir egilim olan, ozellikle yuksek olmasi beklenen genc issizligi ile birlikte issizlik deneyimlerinin heterojen bir sekilde dagilacagini belirtmek onemlidir. Is kayiplari ve issizligin, isten cikarilan iscilerin istihdami, kazanclari ve gelir beklentileri uzerinde uzun sureli etkileri vardir. Ayrica gencler icin yara izi etkisine ve bu da her ek issizlik ayi icin yilda ~%1,2 oraninda kalici olarak daha dusuk kazanclara yol acar. Egitim sektoru icin simulasyonlar, okullarin kapanmasi nedeniyle kuresel olarak ~0,6 yillik egitimin kaybedilecegini ve en buyuk oranin daha dusuk sosyo-ekonomik statudeki cocuklarda meydana gelecegini gostermektedir. Bu, cogu okula geri donmeme riski tasiyan bu cocuklar icin zincirleme etkilere neden olabilir. COVID-19 Pandemi Sonrasinda Ongorulen Ruh Sagligi KosullariArastirmalar, 2021’de ~24 milyon ek cocugun ve gencin okulu birakabilecegini veya okulu gecemedigini gosterir. Cocuklarin ve genclerin egitimi uzerindeki etkiler, akut donemlerin otesine gecebilir ve yillar sonra, okullarin bes ay boyunca kapali kalmasi durumunda, halihazirda okulda olan ogrencilerin calisma hayatlari boyunca 10 trilyon dolarlik kazanc kaybedebilecegini one suren modellerle yillar sonra olumsuz etkiler yaratabilir. Onceki krizlerden ders alarak, bireylerin ekonomik ve egitimsel beklentileri uzerindeki olumsuz etkilerin ayni zamanda orta ve uzun vadeli saglik sonuclari olacagini biliyoruz. Issizlik ve is guvencesizligi, tum nedenlere bagli olumlerde artis, kardiyovaskuler hastaliktan olum, intihar ve daha yuksek zihinsel sIkinti, madde kotuye kullanimi, depresyon ve anksiyete oranlari dahil olmak uzere cesitli olumsuz saglik sonuclariyla baglantilidir. Cocuklarin ve annelerin beslenme yoksunlugu da kucuk cocuklarin bilissel gelisimini olumsuz etkileyebilir. Ekonomi ve saglik bireylerin ve toplumun egitimi uzerindeki bu olumsuz etkiler bir araya geldiginde esitsizlikleri artiracak ve sosyal hareketliligi azaltacaktir. En buyuk refah etkileri, en yoksul haneler icin meydana gelecek ve bu, onlar icin daha yavas iyilesmelere ve ongorulemeyen nesiller arasi etkilere yol acacaktir. Bu egilimler, 2008 kuresel mali krizinin yani sira onceki pandemilerde de gorulmektedir. COVID-19 ve Sonrasinda Tetiklenen Faz Gecislerinin Temel Belirsizligi COVID-19 pandemisinin ve sonrasindaki genis kapsamli etkileri goz onune alindiginda, bireylere veya sistemlere ne olacagini tam olarak tahmin etmek mumkun degildir. Bu temel belirsizligi kabul ederek, herhangi bir karmasIk sistemin baska bir temel ozelligini, yani COVID-19 oncesi bir duruma geri dondurulemeyecegini kabul etmek de onemlidir. KarmasIk bir sistemin, ozellikle olusturulan organizasyonlar ve toplumlar gibi kendi kendini organize eden sistemlerin tersine cevrilebilirligi, girdilerin ve bu girdilere verilen tepkilerin tarihinde belirli bir asamanin onemine isaret eden histerezis kavrami tarafindan bilgilendirilir. Sistemler, sisteme bir sok olusturan, onu sistemin esigine dogru iten ve kritiklik noktasini asip istikrarsiz bir COVID-19 durumuna getiren COVID-19 tarafindan aniden etkilenen, pandemi oncesi istikrarli bir durumda hayal edilebilir. Kararsiz COVID-19 durumu bir sure daha devam edecek ve pandemisinin akut etkileri azaldikca sistem stabilize olacak ve sonrasi istikrarli bir kararli duruma yaklasacaktir. Dunya histerezise maruz kalan karmasIk bir sistem merceginden bakildiginda, kararli bir durumun yalnizca sistemin bir faz gecisine yol acabilecek sistemik girdilere yanit olarak yasanan ongorulemeyen dalgalanmalara tabi olmadigini gosterdigini belirtmek onemlidir. Bu baglamda, sistemin adil, hakkaniyetli veya sistemin tum unsurlari icin esit derecede faydali oldugunu gostermez. Ayrica, sistem COVID-19 sonrasi duruma ulastiginda, karmasIk sistemin geri dondurulemezligi kendini gosterecek cunku pandemi oncesi durumlara geri donmek cok zordur oldugundan yeni bir durumla uzlasmak gerekir. COVID-19 ve Sonrasinin Neden Oldugu Temel Belirsizlik Durumlarinda Bulussal Yontemler COVID-19 pandemisinin bize dayattigi temel belirsizlikle basa cikmak icin stratejiler gelistirirken, temel belirsizlik ve risk durumlari arasindaki farki anlamak onemlidir. Risk durumlarinda, farkli degiskenlerin nasil etkilesime girdigi hakkinda bilgi sahibiyiz. Ayrica girdilerin bir sisteme etkisini dogru, saglam bir sekilde olcme ve cogu zaman tahmin etme yetenegine sahibiz. Riskli bir durumda, daha fazla veri, sonuclar hakkinda tahmin yapma yetenegini artiracaktir. Bununla birlikte, temel bir belirsizlik durumunda, daha fazla veri, asiri uyum sorununa yol acabilir. COVID-19 Pandemi Sonrasinda Ongorulen Ruh Sagligi KosullariBu buyuk veri gunlerinde, daha fazla verinin her zaman yardimci olacagini ve daha iyi tahminler yapmayi saglayacagini bekleme egilimi vardir. Bu risk durumlari icin gecerlidir, ancak eylemlerin sonuclarinin tahmin edilemez oldugu ve buyuk miktarda verinin yalnizca yanlis bir guvenlik hissi verecegi temel belirsizlik durumlari icin gecerli degildir. Bu asiri takma sorunu, son zamanlarda Google Grip trendleri ile uluslararasi duzeyde gosterilmistir. Temel belirsizlik durumlarinda, Gigerenzer ve diger davranissal ekonomistlerin calismalari, bulussal yontemler olarak bilinen basit yaklasimlarin, buyuk veri modellerine dayali karmasIk algoritmalardan daha iyi performans gosterebilecegini gostermistir. Sezgisel yontemler, karar vericinin yerel baglamina uyarlanmis stratejilerdir ve fazla uydurmayi onleyebilir, karar vermek icin gereken kaynaklari azaltabilir ve ayni zamanda hicbir zaman tam olarak anlasilamayan veya kontrol edilemeyen karmasIkligi goz ardi ederek daha dogru yargilari destekler. Ampirik calismalarda bazi bulussal yontem ornekleri arasinda, yatirimcilarin portfoyleri cesitlendirmeye yardimci olmak icin N alternatife esit olarak kaynak tahsis ettigi yatirim icin 1/N kurali vardir Ve bir karar vericinin alternatifleri arastirdigi ve karar vericinin arzusunu asan ilk secenegi sectigi tatmin edici yer alir. COVID-19 Sonrasinda Saglik Bilgili Bulussal Yontemlerin Sosyal Belirleyicileri COVID-19 pandemisi ve sonrasi, faz gecislerini temelde belirsiz sekillerde ve cogu zaman olumsuz sonuclarla yonlendirecek dogrusal olmayan olaylari temsil eder. Karar vericilerin karsi karsiya oldugu temel belirsizlige ragmen, vatandaslarin ve toplumlarin karsi karsiya oldugu olumsuz etkileri azaltmaya yonelik adimlar atilmali, ideal olarak daha surdurulebilir, esnek, adil ve hakkaniyete uygun bir gelecek donemi insa etmek icin daha proaktif bir yaklasim benimsenmelidir. Su anda gorulen ve gelecekte gorecegimiz degisIkliklerle basa cikmak icin ideal yaklasim, uygun bulussal yontemleri tasarlamak ve uygulamaktir. Ancak ele alinmasi gereken onemli bir soru, bu bulussal yontemlerin neye odaklanmasi gerektigidir. Su anda dunya capinda pek cok hukumet tarafindan kullanilan bulussal yontem, ekonomileri, saglik sistemlerini ve daha genel olarak toplumu desteklemek icin borc vermektir. Bu dogru bir yaklasim olsa da, kuresel sisteme dahil edilen 24 trilyon dolarin gerekli oldugunu, ancak vatandaslarin simdi ve gelecekte karsilasacaklari istirabi tam olarak ele almak icin yeterli olmadigini kabul etmek onemlidir. Saglik sonuclarinin %70-80’inin, konut, egitim, is, ulasim, besleyici gida, temiz hava, temiz su, madde kotuye kullanimi icin destek hizmetleri ve aile ici istismara yonelik hizmetler gibi bircok faktorleri iceren sagligin sosyal belirleyicilerinden kaynaklandigi iyi bilinmektedir. Bireysel ve toplumsal duzeylerde sagligin sosyal belirleyicilerini ele almak icin tasarlanan bulussal yontemler, dayanikliligi artirmada, iyilesmeyi desteklemede ve ideal olarak, bireysel, orgutsel, toplumsal, devlet veya kuresel duzeylerde kotu saglik durumlarina gecis asamalarini onlemede uzun bir yol kat edecektir. Sagligin aktif olarak gelistirilmesi, sadece hastaliklari ve nufustaki en yuksek risk gruplarina odaklanmak yerine, en buyuk etkiye sahip faktorleri ele alarak tum risk profilini daha dusuk bir risk durumuna kaydirmak icin saglik uzerine, yani sagligin sosyal belirleyicileri calismaya gecmek gerektirir. COVID-19 Pandemi Sonrasinda Ongorulen Ruh Sagligi KosullariCOVID-19’un olumsuz etkileri isiginda, saglik uzerinde bu kadar buyuk etkisi olan sosyal belirleyicilere odaklanmak daha da zorunludur cunku hangi asamalarin otesinde kotu saglik durumlarina gecisin gerceklesecegi esIkleri dogru bir sekilde tahmin etmek mumkun degildir. Ayrica, bir kez daha yuksek risk gruplarina ve kotu saglik durumlarina gecis yapildiginda, sistemleri tekrar saglikli bir duruma getirmek icin gereken mudahale duzeyi cok daha yuksek olacaktir. Cogu durumda geri dondurulemez olabilir, ornegin, bazi bireyler yoksulluga itilirlerse, yoksulluk tuzaklarindan kurtulmakta zorlanirlar. En iyi secenek, COVID-19 karsisinda dayanikliligi tesvik etmektir ve bunu yapmak, sagligin sosyal belirleyicilerine odaklanmayi gerektirir. ALİNTİ ~ ________________ Bizde MutSuz Olalim ~
	Alıntı Yap

Şu anda bu konuyu görüntüleyen etkin kullanıcılar: 1 (0 üye ve 1 ziyaretçi)