1. PROGRAM FİKRİOLUŞTURMA
Bir radyo programcısıiçin en zorlu ve sıkıntılısüreçlerden biri karar aşamasıdır.
Radyo programcısıkendine ‘ben kime sesleneceğim’ diye sormalıdır. Tabi bu sorunun
cevabı, tek başına yeterli değildir. Kime sesleneceğim, bu topluluğun sosyo-ekonomik
durumu nedir, nelerden hoşlanır, nelerden mutlu olur, nelere üzülür ya da sevinir gibi pek
çok sorunun yanıtının da bilinmesi gerekir.
O ülkenin veya radyonun dinlendiği çevrenin düşünce, davranış biçimlerini,
özelliklerini bilmek büyük önem taşımaktadır. Ama bu demek değildir ki tamamen bunlara
teslim olmak gerekir. Hayır, tabi ki radyonun belli bir yayın çizgisi vardır. Ancak bunlarıgöz
önünde bulundurmak gerekir.
Yapım sürecinde ilk aşama program konusunun belirlenmesidir. Konu öncelikle
yapımcının zihninde oluşur. Bir anda parlak bir fikir şeklinde ortaya çıkabildiği gibi, uzun
bir düşünme sürecinin sonucu da olabilir. Günlük takvime uygun olarak gün ve hafta
kutlamaları, yaşanan bir olay veya herhangi bir biçimde gündeme gelen bir kişi de konu
olabilir. Bunların dışında ülkede veya dünyada aniden gelişen ve gündeme oturan bir konu
da program konusu olabilir. Böyle durumlarda sizden konuyla ilgili program istenebileceği
gibi, siz de öneri sunabilirsiniz. Genelde programcıkendi programınıönerir.
Demek ki her ne olursa olsun program bir fikirle başlar, belli süreçlerden geçtikten
sonra yapıma dönüşür.
Radyoda program hazırlanırken öncelikle dinleyiciyi ilgilendiren bir konu
seçilmelidir. Konuyu yüzeysel değil her yönüyle işlemek gerekir. Dinleyiciyi sıkmamak,
devamlılığısağlamak bir program için çok önemlidir. Yapımcıçalışmayıdüşündüğü konuya
karşıher şeyden önce ilgi duymalıdır, yoksa program çok başarılıolamaz. Bundan dolayı
yapımcı, konuyla birlikte yaşamak, araştırmak ve okumak zorundadır.
1.1. Program Biçimine ve Formatına Karar Verme
Bir radyo için program konusu nasıl seçilmeli, nelere dikkat etmeli ve neleri göz
önünde bulundurmalı? Yapımcının bu sorulara cevap bulmasıgerekir. Dinleyicisini iyi
tanıyan bir yapımcıbu sorularıyanıtlayabilir ve dinleyicinin ilgi alanlarına ve beğenilerine
göre konu yaratabilir. Bununla birlikte yapımcışu noktalara özen göstermelidir:
 Kendi radyosunun yayın formatınıçok iyi bilmelidir. Çalıştığıradyo genel
programlar mı, özel programlar mıyapıyor hangi yaşgrubuna sesleniyor
sorularına cevap bulmalıdır. Çünkü programın konusunu ve biçimini büyük
ölçüde radyonun yayın formatıbelirler.
 Konu seçilirken içinde bulunulan koşullar, toplumsal eğilimler, gündem, hedef
kitlenin beklentileri göz ardıedilmemelidir.
 Olağanüstü durumlarda ve gergin ortamlarda dinleyiciyi kışkırtan bir program
yapılmamalıdır. Böyle bir konu kendisine verilse dahi, konuyu kamuoyunu
yatıştırıcıbiçimde hazırlamalıdır.
 Hukuki sorunlar çıkarabilecek konuşmalara yer vermemeye özen göstermelidir.
 Seçilen konular radyonun reklam gelirlerine destek olmalıdır.
 Çok akademik ya da fantastik, dinleyici kesiminin çok azına seslenen
konulardan uzak durulmalı, dinleyiciyi düşündürürken eğlendirmeyi de unutmamalıdır.
 Seçilecek konu hedef kitleye yönelik ve onun seviyesine uygun olmalıdır.
 Konuyu parçalamamalı, bir bütün içinde ele almayıbilmelidir. Yapımcının bir dünya görüşü olmalıdır.
1.2. Araştırma
Önemli bir aşama olan karar aşamasınıgeçtikten sonra sıra araştırma aşamasına
gelmiştir. Bir radyo program yapımcısının, programın konusu ve türü ne olursa olsun, her
programa başlamadan önce o konu hakkında bilgi sahibi olmasıgerekir. Bunun için de titiz
bir araştırma yapmalıdır. Araştırma genel ve özel olmak üzere iki aşamada gerçekleşir.
Genel araştırma, programın çerçevesini çizmeye ve hangi konunun ele alınacağıkonusunda
genel bilgi edinmeye yarar. Örneğin, kadınlarla ilgili eğitsel bir program hazırlanması
düşünüldüğünde, öncelikle kadın sorunlarının bilinmesi ve ülkemizdeki genel durumun
öğrenilmesi gerekir. Özel araştırmada ise, programda işlenecek konunun materyalleri
toplanır. Örneğin, kadınların sorunlarından çocuk bakımıve sağlığıgibi ya da kadına yönelik
şiddet vb. konularda odaklanılabilir.
Bu aşamada önemli olan, program yapımcısının araştırmanın nasıl yapılacağı
hakkında bilgisinin olmasıdır. Bunun yanında toplumun gereksinimlerinin, istek ve
beğenilerinin neler olduğunu, kitle iletişim araçlarını, özellikle radyo ve televizyon
yayınlarınıizleme alışkanlıklarınıbilmesi gerekir.
Araştırma aşaması, bir program yapımcısının programa başlama süreci olarak
alınabilir. Genel olarak radyoda eğlence, müzik programlarıyla hemen hemen bütün canlı
yayınlar, çok iyi bir araştırma ve planlama gerektirirler. Radyo oyunları, belgeseller, konulu
programlar, aktüel programlar ise yoğun bir araştırma gerektiren programlardır. Bir radyo
programıiçin gerekli araştırmanın türü ve kapsamıprograma göre değişir. Araştırmanın nasıl
yapılmasıgerektiği konusunda bilgi vermek, genelleme yapmak bu nedenle zordur. Radyo
programcısının araştırmayıçok sevmesi gerekir. Aksi halde bir süre sonra tekdüze
programlar yapmaya başlar, bu da başarısızlığıberaberinde getirir.
Araştırma aşamasında en önemli sorun, yapımcının zamanının kısıtlıolmasıdır. Bunun
için düşüncelerini bir an önce sıraya koymalı, sorularısınıflandırmalıve düşüncede disiplin
sağlamalıdır. Bu aşamada bir araştırma planıoluşturmak kolaylık sağlar.
“Konu hakkında ne bilmek istiyorum? Dinleyiciler neyi öğrenmek isterler? Onlara
neyi mutlaka iletmeliyim?”Gerekli kaynaklara nasıl ulaşabilirim? türünden sorulara cevaplar
vermesi, ardından bu plan dahilinde konuyla ilgili araştırmaya başlamasıgerekir.
1.3. Öneri
Bu aşama, araştırma faaliyetini izleyen ve programın iskeletinin ortaya çıkmasını
sağlayan bir çalışmadır. Bazıözel kanallarda pek geçerli olmasa da TRT’de ve ciddi yayın
politikasıolan pek çok özel radyo istasyonunda hala çok önemli bir süreçtir. Bu aşamada
hangi konunun nasıl hangi izleyici kitlesi için ne zaman, ne kadar süre ile yapılacağıile ilgili
durumlar belirlenir, saptanır. Bu arada programın maliyeti konusu da ortaya çıkar.
Genel ve özel araştırmalarıyapılan, çatısıortaya çıkan program taslağının gerçekleşip
gerçekleşmeyeceğinin açıklığa kavuşmasıiçin bu taslağın onaylanmasıgerekir. Bunun için
de program ayrıntılıolarak ‘öneri’ biçiminde ilgili yerlere, kişilere verilir. İşte, program
yapımında, programın yapılıp yapılmayacağının kesinlik kazandığıbu aşama ‘öneri aşaması’
olarak adlandırılır.
Günümüzdeki uygulamalara bakıldığında, bu aşamanın süreç, yöntem ve sunulan
kişiler açısından ve özellikle radyo istasyonunun yönetim şekline bağlıolarak önemli
farklılıklar taşıdığıgörülmektedir. Örneğin, sürecin amacıve çatısıaynıolsa da önerinin
sunum biçimi, yöntemi ve izlenen yöntem açısından TRT’deki ve özel radyolardaki
uygulama bazıfarklılıklar gösterir. Özellikle önerinin sunulduğu kişi ve birimler açısından
önemli farklar vardır. TRT ve benzeri kamusal yayın yapan radyolarda önerileri denetleyen
ve onaylayan kişiler çok sayıdadır ve önerinin kabul edilip edilmemesini belirleyen,
hükümetlerin genel politikasıdır. Özel sistemde çalışan radyo istasyonlarında bu sayıbir
veya iki kişidir ve öneri, hedef kitlenin beklentileri ve daha fazla kişiye ulaşma isteği dikkate
alınarak değerlendirilir.
1.3.1. Öneri Formu Hazırlama
Öneride programın amacının ortaya konulmasıgereklidir. Yönetime sunulan öneri
formunda programın adı, türü, hedef kitlesi, konusu, amacı, yayın dönemi, periyodu, yayın
günü, yayın saati ve süresi belirtilmelidir. Programın yapım özellikleri nelerdir, canlımıdır,
banttan mıdır, tek midir, dizi midir, blok mudur, kaç kişi katılacaktır, ne gibi öğeler
bulunacaktır, bunlar açıklanır. Ondan sonra da programın içeriğindeki konular anlatılır.
Program öneri formu hazırlanırken önemli olan bir diğer konu da programın süresidir.
Program hazırlanırken kaç dakika olacağıönceden saptanır ve program önerilirken birlikte
verilir. Program süreleri genellikle dakika üzerinden söylenir. Örneğin 45 dakika, 60 dakika,
90 dakika (90’) gibi.
Ayrıca ön araştırmada elde edilen tahmini bütçe de öneri formunda yer almalıdır. Her
programın bir maliyeti vardır. Programın kaça mal olacağının bilinmesi çok önemlidir.
Ancak bu maliyet yayın kurumunun yatırım ve cari harcamalarıiçinde kaybolabileceği gibi,
onların dışında programa özgü harcamalar da gerektirebilir. Yapımcının kullanacağıaraç,
gereç, ona ödenen maaş, elektrik, bant gibi harcamalar da maliyetin içindedir.
Yönetime sunulan öneri formu, bütün üst kademelerde tartışılır, gereken düzeltmeler
yapılır, yapımcının düşüncesi doğruysa, önerisi yerli yerindeyse, öneri olduğu gibi kabul
edilir. Eğer değiştirilmesi gereken yerler varsa, onlar da değiştirilir. Artık yapımcının görevi
programınıhazırlamaktır. Şimdi iki farklıprogram öneri formu inceleyelim:
PROGRAM ÖNERİFORMU ÖRNEĞİ
PROGRAMIN ADI: KİM NE DEMİŞ
PROGRAMIN TÜRÜ: Eğitim - Kültür
PROGRAMIN KONUSU: Sevgi, barış, birlik, hoşgörü demokrasi, çevre, anadolu,
Türkiye ve Atatürk konularından söz ve ezgi üreten ünlü halk ozanlarıhalk kültürümüzün, dolayısıyla Türk halk
müziğimizin otantik ezgileri üstüne güzel şiirlerini yükleyerek DEYİŞLER, TÜRKÜLER üreten halk
ozanlarımızıanılarıyla tanıtmak. Günümüzden geleceğe dönük önemli şiir ve mesajlara yer vermek Bu bağlamda
kaybettiğimiz ünlü âşık ve ozanlarımızıda anmak ve tanıtmak.
PROGRAMIN AMACI: Programın konusunda yer verilen ana başlıkları, ülkemizi
ve ulusal Önderimizi ozanlarımızın diliyle anlatmak, tanıtmak. Bu konular ışığında üretilmişâşık edebiyatının
değerli eserlerini, bu eserleri üreten saygın ozanlarımızıdaha iyi tanıtmak. Onların topluma mal olmuş deyiş ve
şiirlerindeki mesajlarınıkendi seslerinden iletmek.
HEDEF KİTLESİ: Yurtdışındaki yurttaşlarımız, soydaşlarımız.
BÖLÜM SAYISI: 26 program
YAYIN GÜNÜ VE SAATİ: Cumartesi/ Avrupa ve Balkan Y. 05.10 -22.30-21.15
PROGRAMIN SÜRESİ: 30 dakika
YAYIN PERİYODU: Haftada bir
KONU DÖKÜMÜ: ……………….
TAHMİNİBÜTÇESİ: Yolluklar (yurtiçi ve yurtdışı) istisna akdi ile yaptırılan hizmetler
(program metni, sanatçıozan akitleri) seslendirme, montaj, diğer hizmetler
malzeme giderleri (ses kayıt bandı, videobant, diğer
HAZIRLAYAN: Ahmet MORTAŞ
RADYO PROGRAMI ÖNERİSİ
PROGRAMIN ADI: ÇOCUKLARLA BAŞBAŞA
PROGRAMIN KONUSU: Çocuğun gelişim ve eğitimine yönelik, aşağıda ayrıntıları
belirtilen çeşitli konular.
PROGRAMIN AMACI VE HEDEF İZLEYİCİ: Eğitim politikamızın temel amaç ve
ilkeleri doğrultusunda, okul öncesi ve okul çağıçocukların beden ve duygu, yapıcıve yaratıcıyetenekler yönünden
geliştirecek yardımcıdeğerler kazanmasını, temel bilgi, beceri, davranışve doğru alışkanlıklar edinmesini sağlayacak yönde
eğitmek. Çocuğun, öğrenmeye, düşünmeye, araştırmaya, denemeye olan ilgisini arttırmak, çocukla, kendine güven
duygusunu geliştirmek. Topluma ve insanlığa yararlıkişiler olarak yetişmelerine katkıda bulunmak.
YAYIN DÖNEMİ: 1. 2. ve 3. yayın dönemleri
PERİYODU: Haftada bir
YAYIN GÜNÜ: Cuma
YAYIN SAATİ: 18.15
SÜRESİ: 45’
YAYIN POSTASI: TRT–1
YAPIMCI ÜNİTE: ANKARA RADYOSU (Eğitimve Kültür yayınları)
YAPIM BİÇİMİ :Çocuklarla Baş Başa programında, çeşitli yapım özelliklerinin
denenmesine elverecektir kanısındayız. Dolayısıyla, programlardaki röportaj, dramatize ve yarıdramatize
biçimlerde aktarılacak bölümler, çocuklar tarafından seslendirilebilecektir. Gerek duyulduğunda, bu seslendirme
kadrosu, tiyatro sanatçılarıile desteklenecektir. Konular gerektirdiğinde, uzman ve yetkililerden yardım alınacaktır.
Çocuklarla BaşBaşa programı, söz bölümleri, az belirtildiği gibi, sırasında düz anlatım, sırasında bir konuk
uzman, yetkili ya da sanatçıile röportaj, sırasında da dramatize ve yarıdramatize biçimlerde düzenlenebilecektir.
KONU DÖKÜMÜ:
1. DÜŞÜNELİM-KONUŞALIM:Bu bölümde, çocuğu ilgilendiren ya da çocuğun
ilgilenmesinde yarar görülen her türlü konu (güncel olmasına özellikle özen gösterilecek)
gündeme getirilecek; çocukların bu konudaki düşünceleri, görüşleri alınacak; karşıt
düşünceler belirirse, aralarında tartışmalarına olanak sağlanacaktır. Konu gerektiriyorsa, bir
yetkili ya da bir uzman da, bu küçük foruma çağırılarak, yardımıistenecektir.
2. MERAK EDİYORUZ: Çocukla merak etmeyi geliştirmek, onu soru sormaya
yöneltmek, bu yolla öğrenme yetisini genişletmek ve ona düşünce alışkanlığınıkazandırmak
amacıyla düşünülen bu köşede, çocuğun merak ettiği çeşitli konularda aydınlanmasına, bilgi
sahibi olmasına yardımcıolunmaya çalışılacaktır. Yine sorular gerektirdiğinde, ilgili
uzmanların yardımıalınacaktır.
3. ŞİİR-ÖYKÜ-ŞARKI-BİLMECE-GÜLMECE: Çocuklar için yazılmış çeşitli
edebiyat örnekleri, bilmeceler, çocuk şarkıları, fıkralar, ülkelerin folklorik özelliklerinden
yapılan seçmeler…
4. KİTAPLAR: Bu bölümde ‘klasik’ niteliğine ulaşmışçocuk kitaplarının (masal,
öykü, roman, oyun türlerinde) tanıtılmasına çalışılacaktır. Radyomuz arşivinde, bu tür
yapıtların pek çoğu seslendirilmişolarak bulunduğundan, zaman zaman, programa, bu
bantlardan bölümler de aktarılabilir.
5. SİZ OLSAYDINIZ NE YAPARDINIZ? Bu bölümde, herhangi bir olay ya da
konu karşısında çocukların takındıklarıyanlıştavır ve davranışlar yarıdramatize bir biçimde
sergilenecek, dinleyen çocukların, yanlışlardan yola çıkarak doğruya ulaşmalarısağlanmaya
çalışılacaktır.
6. KÜÇÜK OYUN: Çocuklarla Başbaşa’nın elemanlarınca seslendirilecek, özgün
küçük oyunlar. Bu oyunların, ısmarlama yoluyla sağlanmasına çalışılacaktır.
7. BİZİM DE SORULARIMIZ VAR: Genellikle büyüklerde, çocukluğun tasasız bir
dönem olduğu düşüncesi egemendir. Oysa, insanoğlunun her dönemde kendi koşullarına
göre, pek çok sorunu olabilir. Çocukları, sorunlarıkonusunda açık olmaya yöneltmek ve
sorunlarıirdelemeden çözüme ulaşılamayacağıdüşüncesini aşılamayıamaçlayan bu
bölümde, çocukların çevre ilişkileri içinde en çok ve ortak olarak yakındıklarısorunlar ele
alınacaktır. Bu sorun ve konular, radyoya gelebilen çocukların kendi anlatımlarından,
gelemeyenlerin mektuplarından aktarılabilir. Sırasında çocuğun, eğer yakındığıanne, baba,
abla, kardeş, komşu, teyze, öğretmen, vb. gibi bir kişiyse, söz konusu bu kişiyle karşılıklı
konuşmasısağlanmaya çalışılacak, gerektiğinde ise,, sorun, bir uzmanın yardımıyla açıklığa
kavuşturulacaktır.
8. DÜNYA KÜÇÜK: Çağımızın çeşitli olanakları, ülkeler arasındaki her türlü
bağlantıyıarttırdı, iletişimi kolaylaştırdı. Günümüzde, dünya bir bakıma çok büyük;
kolaylıklar açısından bakınca da çok küçük. Bu nedenle, değişik ülkeleri görenler, tanıyanlar
çoğalıyor. Ülkemizde de bu, böyle Yabancıülkelerde yaşamışya da o ülkelerde yaşamış,
çalışmışyakınlarından bu yerlerin ilginç özelliklerini duymuş, dinlemişepeyce insanımız
olduğu kanısındayız. Bu çocuklara yapılacak bir çağrıyla, onlardan ya bizzat ya da mektup
yoluyla değişik ülkeler hakkında bilgi alınacak ve bunlar bu köşeyi oluşturacaktır.
9. Bu bölümde, katıcoğrafi bilgiler yerine, ilginç özelliklerin aktarılmasına dikkat
edilecek, çocukların anlatımı, o ülkenin müziğiyle de desteklenecektir.
10. ÇAĞRIŞIM: Çocuklara, tek bir sözcük verilecek ve çocuklardan, hemen o anda,
hazırlıksız, bu sözcüğün onlardaki çağrışımınıcümleye dökmeleri istenecektir. Örneğin,
‘yaprak’, ‘para’, ’kardeş’, ‘çalışmak’, ‘selam’, ‘kedi’… Her defasında bu sözcüklerden bir
tanesi verilerek, diyelim 8 ayrıçocuğa, bu sözcük, size neyi çağrıştırıyor? Hemen bir cümle
söyleyin’ denilerek, ondan cümle alınacaktır. Bu yanıtlar, çocuklarda bazısorunların
varlığınıbelli ediyorsa, bir uzman, o sözcük ya da kavram konusunda, çocuğu doğru
değerlendirmeye yöneltici bazıaçıklamalar yapacaktır. Seçilen sözcük ve alınan yanıtlar bu
tür bir sorun yansıtmıyorsa, bu kez de bu köşe çocuklarıhızlıdüşünmeye ve cümle kurmaya
yöneltmek, onların düşgüçlerini geliştirmek, hatta kurulan bazıcümleler, beliren çağrışımlar
kimi kez kesik de olabileceğinden, çocukların eğlenmelerini sağlamak açısından belli bir
işlev taşıyabilecektir.
11. 10 SORU -10 CEVAP: YARIŞMA:15 günde bir yinelenecek bu köşe, finali, ödülü
olmayan ve o programda başlayıp bitecek bir bilgi sınama köşesi olarak düşünülmüştür. Bu
küçük bilgi yarışmasına, her defasında iki çocuk katılacaktır. Bu çocuklar, Ankara il sınırları
içinde kalan ilköğretim okullarından, okul yönetimlerinin son sınıf öğrencileri aralarında
yapacaklarıseçim sonucu yarışmaya katılacaklardır. Başta da söylendiği gibi, yarışmalara bir
‘final’ söz konusu değildir. Amaç, çocuklarıbir ‘yarışa’ koşmak değil, onların kendi
aralarında bilgilerini sınamalarına, arttırmalarına yardımcıolmaktır.
12. KONUŞURKEN YAZARKEN: Çocukların konuşurken ve yazarken, yaptıklarıdil
ve dilbilgisi yanlışlarınıelden geldiğince düzeltmeye yardımcıolmak; onları, bir düşünceyi
en iyi biçimde aktarmaya alıştırmak, düzgün konuşmak, okumak ve yazmak eğilimlerini
geliştirmeye çalışmak amaçlarıyla tasarlanmışbir bölüm olacaktır.




Alıntı